CD-recensie

© Aart van der Wal, juli 2025

Precies een jaar geleden, in juli 2024, besprak ik het eerste deel van deze fascinerende reeks, die uiteindelijk zes cd's zal omvatten: drie delen van telkens twee cd's. Het onlangs verschenen tweede deel is gewijd aan zowel Magnificats als motetten — reden genoeg om die twee begrippen kort toe te lichten.

Het Magnificat, ook wel de Lofzang van Maria, heeft zijn oorsprong in een eeuwenoude christelijke traditie. ‘Magnificat' komt van het Latijnse Magnificat anima mea Dominum — Mijn ziel verheerlijkt de Heer. De tekst is te vinden in het evangelie volgens Lucas (1:46–55), waarin Maria deze woorden uitspreekt tijdens haar bezoek aan haar nicht Elisabet, kort nadat zij de blijde boodschap heeft ontvangen dat zij zwanger is van Jezus. In het lied klinken haar dankbaarheid, verwondering en geloof door.

In de Renaissance was het gebruikelijk dat het Magnificat werd voorafgegaan door het alternatim, tekstueel opgedeelde versdelen, waarbij ieder versdeel eerst als antifoon (wissel- of beurtzang) door twee groepen werd uitgevoerd en vervolgens in het tweede deel polyfoon (meerstemmig).

Het motet (afgeleid van het Franse mot = woord) ontstond rond 1200 als uitbreiding van het gregoriaans gezang, en groeide tijdens de Renaissance uit tot een fijnmazige, meerstemmige compositie op Latijnse bijbelteksten. Pas in de Barok kreeg het motet een meer verhalend karakter en werd het a capella-karakter geleidelijk losgelaten ten gunste van instrumentale begeleiding.

Volgens dirigent Philip Cave is het opvallend dat van Lassus' vijfendertig Magnificats er slechts acht bewaard zijn gebleven die hun muzikale inspiratie ontlenen aan motetten. Aangezien Lassus zelf honderden motetten componeerde en toegang had tot vele werken van andere componisten, zou je verwachten dat het motet een dominante bron zou zijn geweest. Maar hoewel het aantal motet-gebaseerde Magnificats relatief klein is, zijn hun muzikale kracht en zeggingskracht des te groter.

Of het nu gaat om Praeter rerum seriem, waarin hij Josquins motet uitbreidt tot een indrukwekkend Magnificat van 250 maten, of Aurora lucis rutilat, waarin hij zijn eigen paasmotet omvormt tot een jubelend muzikaal feest — het zijn zonder uitzondering composities die tot Lassus' meest verfijnde werken behoren.

In de hertogelijke kapel van München, waar Lassus van 1557 tot aan zijn dood in 1594 werkte, telde het hofensemble maar liefst negentig musici — zangers én bespelers van blaas-, snaar-, luit- en toetsinstrumenten — wat het tot een van de meest weelderige hofkapellen van Europa maakte. Uit tijdgenotenverslagen blijkt dat instrumenten geregeld samen met zangers werden ingezet tijdens Vesperdiensten (waar ook het Magnificat onderdeel van was) op christelijke feestdagen.

Op basis van deze traditie horen we op dit album instrumenten in diverse bezettingen — en in sommige gevallen zelfs uitsluitend instrumentaal. Cave heeft daarbij niet gestreefd naar liturgische reconstructies, maar wel gehandeld vanuit de overtuiging dat juist deze aanpak de diversiteit van Lassus' gekozen motetten én de creatieve ‘alchemie' van zijn Magnificat-bewerkingen optimaal tot hun recht laten komen. Het is een overtuiging én opvatting die ik, na het beluisteren van deze beide cd's, van harte onderschrijf. Uitvoeringen als deze gaan aanmerkelijk verder dan een 'verzorgde koorklank', al blijven homogeniteit, doorzichtigheid, balans, zuivere intonatie, dynamische subtiliteit en een verfijnde maar ook vloeiende stemvoering een eerste vereiste.

De vocale bezetting bestaat uit de sopranen Charlotte Ashley en Amy Haworth, de altus Hugh Cutting, de tenoren Guy Cutting, Steven Harrold en Nicholas Todd, de bariton Benjamin Davies, en de bassen William Gaunt en Giles Underwood. Het instrumentaal ensemble wordt gevormd door Martin Bolterauer en Clément Gester op kornet, Maximilien Brisson, Susanna Defendi, Emily Saville en Henry Van Engen op sackbut, William Lyons op dulciaan en Edward Higginbottom op orgel.

index