CD-recensie
© Aart van der Wal, februari 2016
Langer: Landscape with Three People (voor sopraan, countertenor, hobo en klein ensemble) (2013) - Snow (voor viool en piano) (2009) - The Storm Cloud (Tucha) (voor sopraan en piano) (2012) - Two Cat Songs (voor sopraan, cello en piano) (2006) - Ariadne (voor sopraan, hobo en strijktrio) (2002) - Stay o Sweet (voor sopraan, hobo en ensemble) (2013) Anna Dennis (sopraan), William Towers (countertenor), Nicholas Daniel (hobo), Roman Mints (viool), Meghan Cassidy (altviool), Kristina Blaumane (cello), Robert Howarth (klavecimbel), Harmonia HMU 907669 • 60' • Opname: november 2014, Britten Studio, Snape Maltings, Suffolk |  |
Elena Langer (Moskou, 1974, woont nu in Londen) studeerde aan de Gnessin Staatsacademie voor Muziek en het Tsjaikovski-conservatorium in haar geboortestad en maakte de overstap van pianist naar componist omdat ze componeren nu eenmaal veel leuker vond, minder routineus en minder tijd vergend dan pianospelen. Hoe haar compositiestudie precies is verlopen kon ik helaas niet achterhalen, maar uit haar werk blijkt wel duidelijk dat zij meer dan zijdelings werd beïnvloed door Dmitri Sjostakovitsj, Nikolaj Rimski-Korsakov en Igor Stravinsky, maar zeker ook door György Ligeti, Witold Lutoslawski, Maurice Ravel en Claude Debussy. Dan zijn er sommige intervallen, zoals in 'The Storm Cloud', die me weer aan Sibelius doen denken, en dan vooral aan diens 'Luonnotar'. Toevallig misschien, maar toch. Niet dat sprake is van epigonisme, want daarvoor is haar karakteristieke muziektaal te eigen, te uitgesproken,want zij behoort zeker tot de garde die de bronnen uit het verleden naar eigen hand zet en daaruit een buitengewoon kleurrijk, individualistisch mengsel weet te brouwen. Daar komt nog bij dat een deel van de kleur en fleur in haar muziek haar oorsprong vindt in het brede spectrum van de Russische volksmuziek ('Cat Songs'). Maar Langer heeft ook over de grenzen gekeken, ze is naar Engeland gegaan, studeerde daar bij Julian Anderson en Simon Bainbridge, en maakte kennis met de Engelse muziek vanaf de zestiende eeuw tot eigentijds. Haar veelzijdigheid vinden we ook terug in haar omvangrijke multimediaprojecten, een genre waarin ook 'onze' Michel van der Aa uitblinkt.
 |
|
Elena Langer |
In de eerste jaren componeerde ze nog tamelijk streng, leerstellig zelfs, maar geleidelijk evolueerde het strenge naar het speelse, ademde ze als componist duidelijk vrijer en gemakkelijker, stilistisch voortvarender, met meer durf. Ze keek bij wijze van spreken minder achterom en meer vooruit. Wat daarbij vooral opvalt is het delicate karakter van de textuur, de transparantie die zij duidelijk nastreeft, met als centraal anker haar verbeeldingsvolle contrapunt en de net zo fantasierijke orkestratie, zowel wat kleine als grote bezetting betreft. Langer kan expressief uitpakken, maar dat zoekt ze liever in doorzichtige veelkleurigheid dan in diep gelaagde klankformaties. Ze componeert met een overrompelend affect en met een goed gevoel voor de mogelijkheden van de menselijke stem, zoals bijvoorbeeld blijkt uit het werk waaraan deze uitgave zijn titel ontleent: 'Landscape with Three People', evenals de overige werken op deze cd ontstaan tussen 2002 en 2013.
Het jongste stuk op deze cd, 'Ariane', op een tekst van Glyn Maxwell, schreef Langer toen ze in 2002 als 'composer-in-residence' was verbonden aan het Almeida Theater in Londen. Daar componeerde ze ook een aantal opera's: 'The Lion's Face' (2010), 'Four Sisters' (2012) en nog maar kortgeleden 'Figaro gets a Divorce'. Anders dan veel componisten van haar generatie maakt Elena het voor de menselijke stem niet buitengewoon lastig: ze schrijft in heldere, goed overzichtelijke lijnen waarin de expressie optimaal tot haar recht kan komen, en de stem zich fraai kan mengen in het ingenieus instrumentaal contrapunt.
'Snow' is een opdrachtwerk dat Langer in 2009 in opdracht van het Tanglewood Music Festival (ze was daar toen 'fellow') in slechts een dag moest schrijven, maar wel van een zodanige kwaliteit dat het geschikt moest zijn voor openbare uitvoering. Het slechts drie minuten durende miniatuur voor viool en piano voldeed aan die eis, al heeft het, de tijdsduur van slechts drie minuten in aanmerking genomen, weinig om het lijf. Later kreeg het in omgewerkte vorm, geïnstrumenteerd voor strijkers, celesta en slagwerk, een plaatsje in 'The Lion's Face'.
'The Storm Cloud' ('Tucha') voor solostem en piano is rechtstreeks afgeleid van de kameropera 'Songs at the Well', een opdracht van het Stanislavski en Nemirovitsj-Dansjenko Muziektheater in Moskou, waar het in 2012 zijn eerste uitvoering beleefde. De teksten zijn gestoeld op oude Russische liefdesliederen en treurzangen. Het is een goed voorbeeld van de invloed van de Russische muzikale folklore in haar muziek. 'Tucha' mag tragisch grotesk worden genoemd, met daarin centraal een klungelige huurmoordenaar.
De twee 'Cat Songs' stammen uit 2006, de absurdistische teksten van Daniil Karms. In de Sovjet-Unie van de jaren dertig beloofden zijn geschriften geen al te lang creatief bestaan in een land dat bol stond van repressie en vervolging. In 1941 was het zover: hij werd opgepakt en stierf een jaar later in gevangenschap. De sopraan Anna Dennis vroeg Langer om de liederen voor haar te componeren. Tussen Anna en Elena had zich tijdens hun studie aan de Royal Academy of Music in Londen een hechte vriendschap ontwikkeld. Ook 'Ariadne' ontstond met de stem van Anna in her hoofd van Elena. De beide liederen zijn opgedragen aan Elena's zoon Daniel, die een jaar eerder was geboren.
'Stay Sweet' is gestoeld op de eerste vier zinnen van het gedicht 'Breake of Day' van John Donne (1572-1631). Evenals 'Landscape for Three People', dat in dezelfde periode ontstond, is het stuk gezet voor sopraan en barokensemble.
Het hoofdwerk op deze sacd is echter 'Landscape for Three People (2013). Langers inspiratiebron was de Engelse dichter Lee Harwood (1939-2015), die excelleerde in intieme teksten zonder omhaal, recht tot het hart sprekend, wat in de muziek van Langer ook fraai tot uitdrukking komt. Ter wille van de verhaallijn en de compositorische proportionaliteit had ze met instemming van Harwood diens teksten aangepast. Het werk is geschreven voor sopraan, countertenor en klein ensemble, waarin de hobo een dominerende rol mag vervullen. Het stuk begint met een letterlijk citaat uit Brittens 'Lachrymae' (1950). Het beleefde zijn première in 2013 ter gelegenheid van de honderdste herdenking van Brittens geboortejaar, vlakbij Aldeburgh, waar Britten jarenlang heeft gewoond en gewerkt. Harwood kon die eerste uitvoering nog meemaken (hij stierf in juli 2015, 76 jaar oud). Hij zei erover: "I found it immensely beautiful and moving. Words on their own so often feel flimsy and inadequate, but when combined with music they somehow become real and solid." Het is een beeld dat we zo goed kennen van zoveel andere liedcomponisten.
Dat de uitvoering van deze muziek in de beste handen is danken we in de eerste plaats aan Anna Dennis. Niet alleen omdat zij een sopraan is die alleen al in puur etnisch opzicht met dit vocale eigentijdse idioom uitstekend overweg kan, maar ook omdat de vocale stukken bijna letterlijk op haar lijf geschreven zijn. In 'Landscape for Three People' weet Anna zich bovendien vergezeld van een countertenor van formaat die in interpretatief opzicht zondermeer haar gelijke is. De instrumentalisten verplaatsen zich eveneens 'hautnah' in Langers verbeeldingsvolle poëzie tillen met grote expressieve precisie de muziek van Langer naar een hoog plan. De opnametechniek blijkt daarbij weer een zeer behulpzame partner in dit spel van klankkleuren. Kortom, deze uitgave van eigentijdse muziek is weer een van die juweeltjes op dit terrein.