CD-recensie

 

© Aart van der Wal, maart 2006

 

Kurtág: Kafka-Fragmente op. 24.

Juliane Banse (sopraan), András Keller (viool).

ECM New Series 1965 476 3099 • 60' •

www.ecmrecords.nl

 

 


Het was Kafka's De metamorfose die de Hongaarse componist György Kurtág (1926) in 1957/58 in Parijs de feitelijke toegang verschafte tot het oeuvre van de grote Tsjechische schrijver.

De Kafka-Fragmente stammen zowel van fragmenten uit Kafka's dagboeken als uit enige brieven en de nagelaten teksten die Max Brod onder de titel Hochzeitsvorbereitungen auf dem Lande publiceerde.

De spaarzame combinatie sopraan-viool past de teksten als een handschoen en het is de fantasierijke economie die Kurtág hier demonstreert waardoor Kafka's toch al diepe inzichten in grootse stijl er nog een dimensie bij krijgt. Het komt er eenvoudig op neer dat Kurtág de woorden van Kafka tot de zijne heeft gemaakt, in zijn muziektaal heeft verweven waardoor een wonderbaarlijke semantische harmonie ontstaat tussen tekst en muziek, terwijl juist die muziek bol staat van dissonanten, wringende akkoorden en groteske intervallen. De harmonie schuilt dus niet in die muziek, maar in haar volstrekt overtuigende verbintenis met de tekstfragmenten. Wat zich in Kurtágs klankwereld weerspiegelt bereikt ons middels een gebarsten spiegel.

In deze muziek vinden we ook Kafka's scherpe profilering van menselijkheid en onmenselijkheid, van vreugde, humor en lijden, van ironie en angst terug, als een onophoudelijke gedaanteverwisseling die rond een rusteloze kern draait waarbij sopraan en viool in een dubbelzinnig of uitgesproken onduidelijk rollenspel zijn verwikkeld. Het gaat vaak 'slechts' om kleine stukjes verkreukeld papier, vodjes wellicht, die eenmaal in het water (de muziek) gedompeld uitgroeien tot een ware bloemenpracht.

We krijgen het onbarmhartig voorgeschoteld in rauwe vioolklanken vervuld van woede, ware acrobatische hoogstandjes, maar ook de vluchtige kennismaking met de siciliano en het koraal in extreme registers. En dan is er de viool die afbeeldt wat de sopraan zingt, zoals de reflecties door de spiegel. Banse slaat zich op formidabele wijze door de bijzonder lastige vocalistiek heen en haar intense vertolking roept de woorden van Walter Benjamin in herinnering: "Kafka rends the heavens behind every gesture, like El Greco; but like El Greco - the patron saint of expressionists, the gesture remains the decisive feature and hub of events." Een waar vocaal hoogstandje is 'Nichts dergleichen' (track 19), waarin expressiviteit en formidabele techniek hand in hand gaan. Groot raffinement en finesse ook in 'Die Guten gehn inm gleichen Schritt' (track 1), met de rustig voortwandelende viooltonen die worden omrankt door de werkelijk dansende vocalen van de sopraan ('Ohne von ihnen zu wissen, tänzen die andern um sie die Tänze der Zeit').

De weer door Manfred Eichner, de drijvende kracht achter ECM geproduceerde, geweldige opname werd gemaakt in de Reitstadel in Neumarkt. Helder, ideaal van balans en in een imposante akoestiek. Weer een belangwekkende aanwinst voor het hedendaagse repertoire!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links