CD-recensie

© Aart van der Wal, juli 2025

In juni 2023 besprak ik het album Werden, gewijd aan werken van Beethoven en Mozart, in samenhang met een 'eigentijds uitstapje': Fragments of Enlightenment van Andrea Tarrodi (*1981), met daarin de knap geïntegreerde reminiscenties aan de eveneens in de uitgave opgenomen Symfonie nr. 39 in Es, KV 543 van Wolfgang Amadeus Mozart. Tussen de geboortedatum van Tarrodi en Mozarts sterfdatum bevindt zich een tijdkloof van bijna twee eeuwen, wat het contrast des te fascinerender maakt.

Tarrodi componeerde de Fragments in opdracht van het Musikkollegium Winterthur en zijn chef-dirigent, de voormalige concertmeester van het orkest, Roberto González-Monjas. Compositieopdrachten en het uitvoeren van moderne en eigentijdse muziek: het maakt al decennialang deel uit van de activiteiten van dit orkest dat een rijke traditie kent die al teruggaat naar 1629. Dichter in de tijd waren het Werner Reinhart en Hermann Scherchen die het ensemble niet alleen vertrouwd maakte met de eigentijdse muziek, maar het ook internationaal op de kaart wist te zetten. De speltechnische kwaliteiten ontwikkelden zich dermate voorspoedig dat ook musici van naam en faam zich erdoor aangetrokken voelden, waaronder Thomas Zehetmair, Heinrich Schiff en ook 'onze' Jac van Steen. Verder terug in de tijd waren er andere beroemde namen die met Winterthur verbonden waren, waaronder die van Stravinsky, Webern, (Richard) Strauss, Furtwängler en Haskil.

Ook in het Opernhaus in het nabijgelegen Zürich is het orkest regelmatig te vinden, wat de veelzijdigheid van het Musikkollegium Winterthur nog verder onderstreept.

Vergehen is, voor zover ik heb kunnen nagaan, het laatste album in een serie van drie, waarvan de overige uitgave blijkbaar aan onze aandacht is ontsnapt, maar het positieve beeld dat ik al eerder had van zowel orkest als dirigent zal dienaangaande waarschijnlijk niet anders zijn geweest omdat Vergehen speltechnisch hetzelfde beeld laat zien als Werden: de mengeling van het traditionele en historiserende wordt geschraagd door een klankcultuur die niets te wensen overlaat en waarin contrastwerking, ritmiek en frasering even fraai zijn uitgewerkt als de orkestrale balans. Er wordt incidenteel spaarzaam rubato - even spaarzaam overigens als het vibrato - toegepast, wat past in de nagestreefde expressieve karakterisering als geheel.

Michael Haydns Symfonie nr. 28 valt in het exquise gezelschap van Wolfgang Amadeus Mozart zeker niet uit de toon. Ook vanuit historisch oogpunt is het passend, want Michael onderhield warme relaties met vader en zoon Mozart, al mag worden betwijfeld dat Amadé's latere symfonieën onder Michaels invloed stonden. Het wordt nogal eens beweerd, zelfs in musicologische kringen, maar de feiten in de muziek zelf spreken een andere taal. Natuurlijk kenden ze elkanders werk, maar dat levert nog geen creatieve kruisbestuiving op.

Er valt op dit album tevens een wereldpremière te registreren: He stretches out the north over the void and hangs the earth on nothing. Hannah Kendall (*1984) schreef het in opdracht van het Musikkollegium Winterthur. De titel is afgeleid van Job 26:7: 'Hij strekt het noorden uit boven de woeste leegte, en hangt de aarde op boven het niets'. Het is de beschrijving Gods scheppende macht op bijna kosmische wijze.

Hieronder de door de componiste zelf gegeven toelichting:

Geïnspireerd door zowel Schumanns Tweede Symfonie als Mozarts ‘Jupiter', kwam ik tot de titel: een passage uit het boek Job, waarin de grootsheid en kracht van God wordt weerspiegeld, met daarin de specifieke beeldspraak over de wonderbaarlijke schepping van het uitgestrekte heelal (overigens heel bijzonder voor die tijd, want men wist nauwelijks iets over wat zich buiten de aarde afspeelde, AvdW).

'Het deed me denken aan Jupiter, de god van de hemel en de donder (in sommige vertalingen wordt ‘het noorden' weergegeven als ‘de noordelijke hemel', en later in het vers staat: “wie kan dan het gedonder van zijn kracht begrijpen?”).
Tegelijkertijd leek het ook de gevoelens van diepe wanhoop te belichamen, zoals die bij Schumann naar voren komen in zijn brieven: het gevoel zich in een leegte te bevinden, zwevend zonder tastbare ondersteuning.

Dit is het overkoepelende thema dat ik met het werk heb willen oproepen. Meer specifiek is het uitgebreide openingsdeel voor koperblazers opgebouwd uit een reeks akkoorden uit Schumanns symfonie. Motieven uit beide werken worden geciteerd, terwijl een verzameling geprogrammeerde muziekdoosjes Mozarts Ah! vous dirai-je, Maman — een thema met variaties op Twinkle Twinkle Little Star — ten gehore brengt. Wat terugverwijst naar de grenzeloosheid van de hemel, maar vooral ook een oproep is tot licht vanuit een ogenschijnlijk allesverslindende duisternis.'

Veel indruk heeft het stuk op mij niet gemaakt omdat het gekozen thema in muzikaal opzicht slechts karig door Kendall is uitgewerkt. En daar gaat het tenslotte toch om, de toelichting (die meer belooft dan wordt waargemaakt) en de (mijns inziens overbodige) ingevlochten stem die de Bijbeltekst leest ten spijt.

De opname is over de gehele linie zeker geslaagd, al lijken de sterkteverhoudingen soms elektronisch te zijn gemanipuleerd (een voorbeeld daarvan is te vinden in track 4, bij 5:55').

index