CD-recensie
© Aart van der Wal, januari 2019
Hindemith: Drei Stücke op. 8 - A frog he went a-courting (variaties op een Oud-Engels kinderliedje) Heiden: Cellosonate - Siena Skolnik: Cellosonate - Four Bagatelles Cécile Grüebler (cello), Tamara Chitadze (piano) https://www.cybele.de/hindemith-heiden-skolnik-werke-fuer-violoncello-und-klavier |  |
Ik beweer niet dat het verkeerd is, maar wel dat vaak cd's op basis van een stereotiepe repertoirekeus (met voor de hand liggende combinaties) worden uitgebracht. Een beeld dat we overigens ook in de concertzaal zien. Ik hoef de talloze voorbeelden ervan hier niet te noemen, want u kent ze zelf ook wel. Daarom is het zo verfrissend dat de Zwitserse celliste Cécile Grüebler het heel anders heeft aangepakt door te kiezen voor een verhaallijn die dwars door de muziek loopt. Ze wilde met dit album een geschiedenis 'vertellen' door een programma dat - in haar eigen woorden - zowel mensen en generaties met elkaar verbindt als nieuwe muzikale wegen opent. Het draait in dit met zorg samengestelde programma om de relatie tussen leraar en leerling: Bernard Heiden (1910-2000) studeerde bij Paul Hindemith (1895-1963) en Heiden was op zijn beurt de belangrijkste leraar van Walter Skolnik (die dit jaar 85 hoopt te worden).
Dit is dus wel andere koek dan de zoveelste Rachmaninov/Chopin in een doosje. Wat niet gelijk wil zeggen dat avontuurlijk repertoire synoniem is aan moeilijke stukken. Hoewel Hindemith eens opmerkte: "Das Neue muss durchschritten werden." Een uitspraak die de op traditie gerichte muziekliefhebber misschien al bij voorbaat kan afschrikken, maar de uit 1917 daterende 'Drei Stücke' voor cello en piano vormen wel degelijk een boeiend en gevarieerd vertrekpunt.
Hoewel Hindemith niet tot een bepaalde school wilde behoren, zijn er wel degelijk raakvlakken in zijn muziek aan te wijzen: met Brahms, Wagner, Franse en Russische tijdgenoten en - zeker niet in de laatste plaats - de complexe maar altijd inventieve contrapuntiek van Reger. Uit al die mutaties kwam de ware en zeer creatieve Hindemith te voorschijn, de avant-gardist avant la lettre die prima kon leven met het op hem geplakte etiket van 'enfant terrible'. Recalcitrant als hij was zei hij er zelf over: "Ich habe den Übergang aus konservativer Schulung in die neue Freiheit vielleicht gründlicher erlebt als irgendein anderer. Das Neue muss durchschritten werden, sollte seine Erforschung gelingen; dass dies weder harmlos noch ungefährlich war, weiß jeder, der an der Eroberung beteiligt war. Weder wurden die Erkenntnisse auf geradem Weg errungen, noch ging es ohne Störung ab." Het is een beeld dat niet alleen zijn op. 8 (1917), maar ook de variaties op een Oud-Engels kinderliedje (1941) - vreemd genoeg voor de meeste cellisten onbekend repertoire - kenmerkt
Het is uiteraard toeval dat het geboortehuis van Bernhard Heiden in Frankfurt am Main dicht bij Hanau ligt, het stadje waar Hindemith het levenslicht zag. Anders dan Hindemith vertrok hij al vroeg naar Amerika, waar hij begin jaren veertig het Amerikaans staatsburgerschap verwierf. Kort na de oorlog leidde hij tot 1981 de compositieklas aan de Indian University School of Music in Bloomington (Heiden stierf er ook, op 30 april 2000, 89 jaar oud). Niet alleen als postuum eerbetoon publiceerde in 2009, negen jaar na zijn dood, dezelfde universiteit het door de celliste Yi-Pei Lee geredigeerde en gebundelde 'The Cello Music of Bernhard Heiden'.
De veelkleurige, op neoklassieke leest geschoeide Cellosonate uit 1958 droeg Heiden op aan de beroemde Hongaarse cellist János Starker. De meer dan oppervlakkige verwantschap met Hindemiths polyfone textuur is evident. Het in 1961 gecomponeerde 'Siena' is dankzij deze cd nu voor het eerst op een muziekdrager vereeuwigd.
Walter Skolnik werd in 1934 in New York geboren en de nu 84-jarige leeft daar nog steeds. Skolnik studeerde bij Heiden in de compositieklas op Bloomington. Niet dat hij in compositorisch opzicht tot 'Einzelgänger' moet worden bestempeld, maar wel is het zo dat hij zich aan de vele verschillende stromingen (atonaliteit, aleatoriek, twaalftoonssysteem, serialisme, minimal music) gedurende zijn gehele creatieve loopbaan weinig tot niets gelegen heeft laten liggen. Hij had ook weinig op met de typisch Amerikaanse amusementsmuziek (al schreef hij wel voor schoolkoren, bands en amateurorkesten). Wat hem door de jaren heen wel na aan het hart heeft gelegen is de ouderwetse 'handwerkkunst' van het componeren. Zijn twee muzikale 'goden' zijn - niet toevallig - Haydn en Mozart, wat mogelijk mede verklaart dat zijn muziek zo sterk is ingekapseld in het typische majeur-mineur idioom. Van de drie op deze cd gepresenteerde componisten is hij de verreweg het meest traditioneel geharnast. Interessant, zo niet merkwaardig is dat zijn Four Bagatelles (1998) noch de Cellosonate (2004) ooit eerder publiek tot uitvoering zijn gekomen.
Wat te zeggen van het spel van deze Zwitserse celliste? Ze speelt de sterren van de hemel en beweegt zich ook in interpretatief opzicht in dezelfde hoge regionen als een Alisa Weilerstein of een Sol Gabetta. Of om wat dichter bij huis te blijven: Harriet Krijgh en sinds kort ook Laura van der Heijden (haar debuut-cd won vorig jaar een Edison).Technisch vlekkeloos, met een warme toon en een rijk kleurenpalet maken we aldus kennis met een topmusicus in een bijzonder repertoire. Maar laat ik daarbij zeker de Georgische pianiste Tamara Chitadze (zij werd geboren in Tiflis) niet tekort doen, want ook zij speelt subliem. De term 'begeleiding' zou zelfs afbreuk doen aan haar net zo gevarieerde en kleurrijke spel en het complexe karakter van deze stukken, waarin zij eveneens ware wonderen verricht.
Dan de bijzonder geslaagde opname die op deze sacd die niet alleen de bekende formaten stereo en surround biedt, maar ook 3D, dus driedimensionaal surround/binauraal, kunsthoofdstereofonie. Wie van dat laatste meer wil weten verwijs ik graag naar de site van Sennheiser.