CD-recensie

Schatgraven in een ver verleden (5) - Dmitri Sjostakovitsj

 

© Aart van der Wal, november 2016

 

Shostakovich plays Shostakovich

Sjostakovitsj: From Jewish Folk Poetry op. 79
Nina L'volvna Dorliak (sopraan), Zara Dolukhanova (alt), Alexei Maslennikov (tenor), Dmitri Sjostakovitsj (piano)
Live-opname: 15-1-1955, Moskou

Sjostakovitsj: Pianoconcert nr. 2 in F, op. 102
Dmitri Sjostakovitsj (piano), Moskous Radio Symfonie Orkest o.l.v. Alexander Gauk
Live-opname: 10-5-1957, Moskou

Sjostakovitsj: Pianoconcert nr. 1 in c, op. 35
Dmitri Sjostakovitsj (piano), Josif Volovmk (trompet), Moskous Filharmonisch Orkest o.l.v. Samuel Samossoud
Live-opname: 27-11-1957, Moskou

Sjostakovitsj: Concertino voor twee piano's in a, op. 94
Dmitri en Maxim Sjostakovitsj (piano)
Opname: 1957, Moskous Conservatorum

Sjostakovitsj: Pianokwintet in G, op. 57
Dmitri Sjostakovitsj (piano), Beethoven Quartet
Live-opname: 10 mei 1957, Moskou

Sjostakovitsj: Cellosonate in d, op. 40
Dmitri Sjostakovitsj (piano), Mstislav Rostropovitsj (cello)
Live-opname: 10 mei 1957, Moskou

Sjostakovitsj: Préludes op. 34 nr. 10, 16, 15 en 24 (door Dmitri Tsiganov bewerkt voor viool en piano)
Dmitri Tsiganov (viool), Dmitri Sjostakovitsj (piano)
Opname: 1957, Moskous Conservatorum

Sjostakovitsj: Préludes en Fuga's op. 87 nr. 5, 23 en 3
Dmitri Sjostakovitsj (piano)
Opname: mei 1957, Moskou

Praga Digitals PRD 250 365.66 Genuine Stereo Lab • 69' + 73' • (2 cd's)

 

Onlangs was ik op bezoek bij Polyhymnia in Baarn. Ik was uitgenodigd om het proces bij te wonen van de omzetting van analoge moederbanden van oude(re) opnamen naar het digitale domein. Ze worden later op sacd uitgebracht door het label PentaTone (dat in hetzelfde pand huist). Aan dit proces hoop ik later een artikel te wijden.

Bij thuiskomst trof ik - het kon werkelijk niet toevalliger - een grote doos aan, tot aan de rand gevuld met cd's, waaronder zes van het label Praga Ditigals in de serie 'Genuine Stereo Lab' en twee in de s, oude opnamen die zijn overgezet van studioband naar cd. Dus in feite een vergelijkbaar proces als in Baarn.

Onvoldoende informatie
Ik vind dat labels als PentaTone, Duton en Praga Digitals de consument naar behoren moeten inlichten omtrent het gevolgde proces. Een verantwoording: dit waren onze uitgangspunten en we hebben het zus en zo gedaan. Praga besteedt er in het cd-boekje geen letter aan. Zijn het studio- of radio-opnamen? Ook ontbreekt de aanduiding stere of of mono. Het enige dat de koper te weten komt zijn de opnamedata en -locaties. Wie trots is op zijn werk wil erover vertellen. Toch? Dat hoeft niet eens een lang verhaal te zijn: de kernpunten zijn voldoende. Ik zou als koper bijvoorbeeld graag willen weten of het geluid dat uit mijn luidsprekers komt overeenstemt met het origineel; en of dat de daadwerkelijke studiomaster is geweest, of een andere band. Het Duitse label Audite brengt het voor de cd-koper werkelijk tot in detail in kaart en zo hoort het volgens mij ook.

Het omzettingsproces begint zowel bij de moederband (studiomaster) als bij de recorder die oorspronkelijk werd gebruikt (vaak een Studer). Hopelijk is het referentiesignaal op de band gezet en zijn de technische gegevens die de opnametechnicus heeft genoteerd nog aanwezig. Dat is al een goed begin voor een nauwkeurig omzettingsproces. Dat de recorder er nog is, is mogelijk maar niet waarschijnlijk. En als die er nog is dient deze up-to-date te worden gebracht, waaronder reiniging en uitlijnen van de (afzonderlijke) weergavekop, de bandgeleiders en het loopwerk. Wat deze 'Genuine Stereo Lab' en 'Limited'series betreft tast ik wat dit betreft geheel en al in het duister en kan ik slechts afgaan op hetgeen ik hoor. Dat is duidelijk een gemiste kans. Positief is wel dat de naam van degene die verantwoordelijk is geweest voor de remastering en editing (het verwijderen van ongerechtigheden) wel wordt vermeld.

Dmitri Sjostakovitsj
Deze dubbel-cd is een ware schatkamer en zal dat altijd blijven. De componist en pianist Dmitri Sjostakovitsj die samen met het crême de la crême van het Russische muziekleven en met grote autoriteit hoofd- of bijrol vervult in zijn eigen werk. Met name de cyclus 'From Jewish Folk Poetry' is adembenemend. Sjostakovits' empathie voor het joodse idioom is bij mijn weten nog nooit zo afwisselend hartverscheurend en vrolijk vereeuwigd als toen op 15 januari 1955. Er zijn andere voorbeelden van Sjostakovitsj' verbondenheid te vinden, zoals in het Vioolconcert op. 77 (Scherzo), het Celloconcert op. 107 (Allegro con moto), het Pianotrio op. 67 (Allegretto), het Strijkkwartet op. 83 (Allegretto), de Préludes en Fuga's op. 87, het openingsdeel van de Poesjkin-monologen op. 91 en natuurlijk in de Dertiende symfonie 'Babi Jar'.
Als 'From Jewish Folk Poetry' op 15 januari 1955 klinkt is Stalin nog geen twee jaar dood en staat Chroesjtsjov nog aan het begin van zijn dubieuze leiderschap. De uitvoering grijpt je naar de keel, je voelt de spanning van het muisstille publiek. De verse sporen van de talloze ontberingen lijken met de muziek en de ambiance samen te smelten (klik hier).

'From Jewish Folk Poetry' op 15 januari 1955 in Moskou

Sjostakovitsj had geen hoge dunk van zijn Tweede pianoconcert, een cadeautje voor Maxim, zelf een voortreffelijke pianist. Hij speelt het desondanks alsof zijn leven ervan afhangt. In het Eerste pianoconcert is de hectiek beduidend minder, maar horen we ook hier welk een voortreffelijke pianist hij was. Hetzelfde kan worden gezegd van het Concertino, met vader en zoon die qua virtuositeit niet voor elkaar onderdoen.

De sublieme uitvoering van het Pianokwintet op. 57 is niet de première, want die vond plaats in het eerste bittere oorlogsjaar, op 23 november 1940. Het jaar daarop mocht hij de Stalin-prijs ervoor in ontvangst nemen. Wel horen we op de cd het Beethoven Quartet, aan wie het werk is opgedragen. Sjostakovitsj had een grote bewondering voor de spelkwaliteiten van dit ensemble, getuige ook het grote aantal strijkkwartetten dat hij opdroeg aan dit kwartet.

De uitvoering van de Cellosonate (met Rostropovitsj) is diep doorleefd, met de expressie onnavolgbaar tot in de haarvaten. Treffend is ook het ongemeen dialogiserende karakter van dit uitmuntende samenspel. Het is een live-opname, maar het lijkt wel alsof ze allebei alleen voor elkaar spelen. Een diep ontroerende ervaring. Dat geldt niet minder voor de afsluitende préludes in de bewerking voor viool en piano van Dmitri Tsiganov, de primarius van het Beethoven Quartet. In de drie préludes en fuga's, gemodelleerd naar Bach, heeft Sjostakovitsj het rijk voor zichzelf en treft zijn trefzekere pianistiek.

Ik heb er geen idee waar deze schitterende banden vandaan komen en wat Praga er precies mee heeft gedaan, maar het is werkelijk ongehoord, zo goed als deze van oorsprong toch met beperkte middelen vastgelegde vertolkingen uit de luidsprekers komen. Zeker in de Sovjetunie was het met de in de jaren vijftig beschikbare opnameapparatuur slecht gesteld. Deze unieke uitgave is van het grootste belang, zowel vanuit muziekhistorisch oogpunt als door het absoluut authentieke karakter ervan. Een grotere autoriteit kan niet worden uitgestraald.

Wie eens wil struinen in dat onoverzienbare Russische geluidsarchief vindt daarvan op het internet informatie te kust en te keur. Van vrijwel alle grote musici zijn uitvoerige discografieën voorhanden. Kijk voor Sjostakovitsj bijvoorbeeld eens op http://recordings.online.fr/record.php?i=196$m=1


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links