CD-recensie

 

© Aart van der Wal, november 2013

 

(Von) Bingen: Ordo Virtutum

Ensemble Belcanto Dietburg Spohr

ECM New Series 2219 476 4633 • 79' •

Opname: oktober 2010,
Festeburgkriche, Frankfurt am Main

Hildegard_van_Bingen (Wikipedia)

 

Spreekt Hildegard von Bingen (1098-1179) tot de verbeelding? Misschien niet als moeder-overste, maar mogelijk wel als een van de meest invloedrijke vrouwen in het Heilige Roomse Rijk, zij het dat in het Latijn - en afgeleid daarvan in het Italiaans - dat begrip een andere lading krijgt: Sacrum Romanum Imperium, ofwel het Heilige Romeinse Rijk. In ieder geval wordt er hetzelfde mee bedoeld: geen staat in de echte zin van het woord maar een politiek conglomeraat van seculiere en kerkelijke territoria die indirect onderworpen waren aan het gezag van de keizer of rex romanorum (onze oosterburen spraken van 'Römischer König' of 'König der Römer', wat dezelfde betekenis had). Dat keizerrijk hing in etnisch opzicht als los zand aan elkaar en was ook in politiek opzicht geen hecht gesmede entiteit, terwijl de aan de keizer toekomende macht voortdurend onderwerp van hevige discussie was tussen de adel, de clerus en zelfs de paus in Rome. Het was uiteindelijk Napoleon die er aan het begin van de negentiende eeuw met harde soldatenhand het mes inzette en het als een 'historische vergissing' eenvoudigweg terzijde schoof.

Hildegard von Bingen had werkelijk macht, als abdis, theologe, mystica, dichteres, componiste, arts, natuurkundige, hervormster, politica en raadsvrouwe van leidende politieke en kerkelijke figuren. Haar talloze geschriften tonen haar veelzijdigheid, terwijl wát zij schreef, grote invloed had. Zij was tevens de bedenkster van het eerste mysteriespel Orde Virtutum ofwel Orde der Deugden, waarin de strijd tussen de ziel, de zestien deugden en de duivel realistisch wordt uitgebeeld. Het ligt misschien voor de hand om mystiek met het zweverige te verbinden, maar dat was Hildegard allesbehalve. Als kind zou ze weliswaar visioenen hebben gehad, maar in het dagelijks volwassen leven dacht, schreef en handelde ze op grond van concrete uitgangspunten. Haar gehele oeuvre weerspiegelt dat, ook de Orde Virtutum, waarvan we ons wel mogen afvragen of Hildegard zich niet soms heeft verkeken op de menselijke stemomvang of dat zij - wat veel waarschijnlijker is - streefde naar een zo hoog mogelijke concentratie en spanning.

Mezzosopraan Dietburg Spohr (zij richtte het ensemble op, in dit werk bestaande uit twee sopranen, een meisjessopraan, twee mezzosopranen, een alt twee spreekstemmen) claimt geen authenticiteit (wat overigens sowieso al lastig is, aangezien de oorspronkelijke intentie van de Orde der Deugden heel veel vragen openlaat en dat er geen andere optie is dan wat voorhanden is tot een cyclisch geheel te bewerken en als uitgangspunt voor een uitvoering te nemen). Vanuit dat perspectief kan hoogstens worden gezegd dat deze vertolking een overtuigend zicht biedt op een werk zoals dat rond 1150 zo ongeveer geklonken zou kunnen hebben. Waarbij we in het duister moeten blijven over hoe, in welke 'setting', het stuk toen is uitgevoerd.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links