CD-recensie

 

© Aart van der Wal, maart 2014

 

Biber: Missa Bruxellensis

La Capella Reial de Catalunya, Le Concert des Nations o.l.v. Jordi Savall

Alia Vox AV9808 • 52' •

Live-opname: mei 1999, Salzburger Dom (i.s.m. Salzburger Festspiele, Pfingsten Barock)

   

Bibers Missa Bruxellensis ontstond niet in Brussel, zoals de titel doet vermoeden, maar in Salzburg, in 1700, waar Heinrich Ignaz Franz (von) Biber vier jaar later overleed. De verwijzing naar Brussel betreft de vindplaats van het manuscript.

De Bohemer Biber werd in 1644 in Wartenberg (nu Stráz pod Ralskem) geboren en groeide op te midden van de rijke muzikale folklore die zonder enige twijfel zijn weerslag heeft gehad op zijn latere componeren, getuige de volksliedachtige motieven in zijn muziek. De adolescent Biber verruilde zijn geboortestreek voor het kosmopolitische Wenen, wat in die tijd min of meer een voor de hand liggende keus was: Bohemen maakte immers deel uit van het grote Habsburgse keizerrijk en wie voldoende begaafd was en over de financiële middelen beschikte, ging in de hoofdstad verder studeren of daar als hofmusicus zijn geluk beproeven. Biber nam les bij de grote vioolvirtuoos Johann Heinrich Schmelzer en maakte rond 1660 de overstap naar het hofensemble van Johann Seyfried Eggenberg in Graz. Daar bleef hij evenwel niet lang hangen, want de positie van kapelmeester van het in hoog aanzien staande orkest van Karl von Lichtenstein-Kastelkorn, de aartsbisschop van Olmütz, lonkte. Daar, op het kasteel in Kromeriz (nu het Premysliden-paleis), moet Biber de sterren van de hemel hebben gespeeld, maar ook als componist diepe indruk hebben gemaakt. Toch had Biber het er niet erg naar zijn zin en nam hij de benen naar Salzburg, waar hij de aanstelling van componist, violist, kapelmeester en rentmeester aan het hof van aartsbisschop Gandolph von Khuenburg had verworven. Zijn vertrek uit Olmütz moet nogal plotseling zijn gekomen, want in 1670 klaagde bisschop Von Lichtenstein in een brief aan Schmelzer over het feit dat Biber er zomaar vandoor was gegaan. Niet alleen als componist en musicus bood Salzburg Biber vruchtbare grond: op 30 mei 1672 trouwde hij er met Maria Weiss. Tot zijn dood op 3 mei 1704 woonde en werkte hij in Salzburg.
Hoe groot de waardering voor Biber als uitvoerend musicus en componist ook was, het duurde desondanks toch nog tot 1690 alvorens keizer Leopold I hem in de adelstand verhief, waarna hij zich Biber von Bibern mocht noemen.

Dat Bibers plotselinge vertrek uit Olmütz bij de bisschop daar blijvende schade had aangericht lijkt niet waarschijnlijk, want in 1693 droeg Biber aan hem zijn Battalia op en wordt verreweg het grootste deel van Bibers muzikale handschriften nog steeds in Kromeriz bewaard.

Een belangrijk kenmerk van Bibers composities is weliswaar het speelse karakter ervan, waarbij zijn muzikale virtuositeit en zijn geboortestreek Bohemen ongetwijfeld van invloed zijn geweest, maar grootse werken als de Missa Salisburgensis en Missa Bruxellensis tonen aan dat hij met zijn veelkleurige, expressieve polyfonie grote diepte wist te bereiken. Bibers muziek vormt in zekere zin de unieke combinatie van lichtheid en ernst, luim en diepzinnigheid, culminerend in de kerkmuziek die hij speciaal voor uitvoering in de Salzburger Dom schreef.

Bibers feestelijke Missa Bruxellensis is waarschijnlijk zijn laatste grote werk en vergt twee achtstemmige koren, houtblazers, hoorns, trompetten, trombones, pauken, theorbe en maar liefst vier orgels. De contrastrijke afwisseling van soli en tutti geven het werk een grote expressieve lading en briljant glans mee.

Het is duidelijk wat Savall in deze uitvoering en opname heeft nagestreefd: de terugkeer naar de uitvoering van 1700, voor zover dat überhaupt mogelijk is, natuurlijk. De positie van de solisten, koren en instrumentalisten lijkt daardoor tevens te zijn ingegeven. Het resultaat is een buitengewoon imposant luisterspel dat een en al feestelijkheid uitstraalt . Een geweldige prestatie van zowel de uitvoerenden als het opnameteam. De galm in deze kathedraal hoort er duidelijk bij, evenals de felle sopranen en het koper.De uitvoeringen vonden plaats in het kader van het met de Salzburger Festspiele gelieerde 'Pfingsten Barock'. De vermelding 'World Première' op het doosje heeft overigens niet betrekking op het werk zelf, maar op de uitvoering op de oorspronkelijke, door de componist daarvoor bedoelde locatie: de Salzburger Dom. Dat had er keurig bij moeten worden vermeld, want nu worden we op het verkeerde been gezet.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links