CD-recensie

 

© Aart van der Wal, juni 2017

 

Beethoven - The Complete Piano Concertos

Beethoven: Pianoconcert nr. 1 in c, op. 15 - nr. 2 in Bes, op. 19 - nr. 3 in c, op. 37 - nr. 4 in G, op. 58 - nr. 5 in Es, op. 73 (Keizersconcert)

Hannes Minnaar (piano), The Netherlands Symphony Orchestra o.l.v. Jan Willem de Vriend

Challenge Classics CC72763 • 65' + 35' + 71' • (3 sacd's)

Opname: februari 2015 (nr. 1 &2), september 2016 (nr. 3), mei 2014 (nr. 4 & 5)

   

Al eerder besprak collega Siebe Riedstra vier van de vijf pianoconcerten: de nrs. 1 en 2 hier en de nrs. 4 en 5 hier. Bleef dus over nr. 3 dat nog niet eerder is uitgebracht maar nu dan deel uitmaakt van deze complete set. Dat is enerzijds jammer voor degenen die al tot aanschaf van de losse delen zijn overgegaan, want wie de serie toch compleet wil hebben rest niets anders dan de gehele set aan te schaffen. Dat is barre logica die ten koste van de portemonnee moet gaan. Maar misschien besluit Challenge Records alsnog om het Derde pianoconcert los uit te brengen?
Die cd is met bijna 35 minuten sowieso karig uitgevallen. Daarop was nog ruim plaats geweest voor de Koorfantasie, wat de toch al grote waarde van deze uitgave nog verder had vergroot. Zo vaak wordt dit stuk immers niet bij de vijf pianoconcerten gevoegd (ik herinner mij Andsnes en de combinatie Barenboim/Klemperer, maar er zullen er ongetwijfeld nog wel meer zijn in dit alsmaar uitdijende landschap). Er moet een koor aan te pas komen, dat wel, maar het is niet alleen een prachtig werk maar bovendien de voorloper van wat later de Negende symfonie en de Missa Solemnis nog zouden gaan brengen.

Eigenlijk kan ik mij er met dit Derde pianoconcert met een Jantje van Leyden vanaf maken, want wat Siebe Riedstra al heeft geregistreerd geldt in even hoge mate voor deze uitvoering. Maar wat deze set nog eens extra bijzonder maakt is de stemming van de piano. Ik citeer uit de genoemde recensie:

Het zal veel luisteraars nauwelijks opvallen, maar het colofon maakt melding van de moeite die pianostemmer Gerben Bisschop zich getroost heeft om een historisch aangepaste stemming te verwezenlijken. Dat wil zeggen dat de traditionele gelijkzwevende stemming hier enigszins verschoven is in de richting van de oude middentoonsstemming, waardoor bepaalde akkoorden zuiverder klinken dan we gewend zijn. Een goed moment om dat te constateren is het langzame deel van het vierde concert. Wanneer u dat beluistert zal het tevens opvallen dat De Vriend het strijkorkest hier bepaald bruusk laat spelen - een groter contrast met de smekende pianoklank is niet denkbaar. Hier gaat Orpheus letterlijk op de knieën om zijn geliefde Euridice terug te mogen halen.

In de door Stephen Westra geschreven toelichting vallen wel enige rare dingen op. Een voorbeeld daarvan is wat hij over het begin van het Derde pianoconcert schrijft:

'But where's the piano?' When you first listen to the beginning [.] you grow a bit concerned. The composer, highly resourceful and with a flair for drama, unfolds a grandiose tableau for the orchestra, but leaves the soloist with 111 empty initial bars.

In op. 15 zijn het 105 maten alvorens de piano mag inzetten en in op. 19 zijn het er 90. Wie de klassieke concertliteratuur enigszins kent weet dat dit zo bijzonder niet is, laat staan dat 'concern' ( ongerustheid) op zijn plaats is (in de introductie van Beethovens Vioolconcert moet de viool 88 maten zwijgen).

Een ander voorbeeld:

As mentioned, Beethoven took Mozart's K. 491 as an example for his piano concerto (nr. 3, AvdW). The key of C minor is just a coincidence, this mainly attests to the fact that it is Beethoven's preferred key - think of Symphony No. 5, the unfinished No. 10, Coriolan Overture, Choral Fantasy, the Piano Sonatas Op. 10 No. 1, Pathétique, Op. 111.

Natuurlijk is c-klein in het Derde pianoconcert geen 'coincidence'. In het openingsdeel verwijst het model van het hoofdthema rechtstreeks naar dat van Mozarts KV 491 (er zijn overigens meer overeenkomsten, maar dit terzijde). En natuurlijk was c-klein niet Beethovens 'preferred key', in een werkoverzicht dat 111 'officiële' opusnummers (ik laat de WoO's buiten beschouwing) in vrijwel alle toonsoorten (waaronder ook Fis-groot en cis-klein). In Beethovens conceptuele denken was absoluut geen plaats voor voorkeurstoonsoorten. Zo wordt men op het verkeerde been gezet, wat uitgesproken jammer en onnodig is.

Maar terug naar de uitvoeringen die van groot portuur getuigen en waarin met een overrompelende en niet aflatende frisse blik opnieuw naar deze diep in het traditionele repertoire genestelde concerten is gekeken, met verbluffend resultaat. Geen sterveling die kan beweren dat dit 'Beethoven op zijn best' is (dat weten we gewoon niet), maar wel dat alle ramen en deuren wijd zijn opengezet voor een dramatisch en expressief geladen Beethoven-belevenis die zelfs nadat de laatste noten zijn verklonken nog lang in de herinnering blijft hangen.

Hebben vergelijkingen zin? Ik meen van niet. Deze set staat sowieso op zich en dat is uiteindelijk misschien wel het belangrijkste wapenfeit (waaraan de al gemelde verschuiving richting middentoonstemming eveneens debet is). Wat ook bijdraagt is de bekende onverschrokken aanpak van Jan Willem de Vriend die het cosmetische kleed waarin Beethovens muziek vaak is gehuld bijna driftig van zich heeft afgeworpen en deze muziek als 'onvervalst' presenteert (terwijl we niet eens kunnen aangeven wat wel en wat niet 'vervalst' is, laat staan dat we de grenslijnen daartussen kunnen bepalen). Wat de illusie alleen al niet vermag! Fel koper en scherp gerande pauken maken er deel van uit. De leden van het Netherlands Symphony Orchestra (ofwel het Orkest van het Oosten) spelen op de punt van de stoel. En hoezeer Hannes Minnaar in volkomen eendrachtige samenwerking datzelfde steile pad volgt! Niets wordt afgevlakt of gecosmetiseerd. Dan was er Bert van der Wolf die dit uitermate kleurrijke en boeiende spel in een prachtige opname heeft vereeuwigd. Jammer alleen van dat boekje, want deze schitterende uitgave had echt beter verdiend (zelfs over de aard van de zo belangrijke cadenza's in de hoekdelen valt niets concreets te vernemen).

______________
Naschrift van Hannes Minnaar
De cd met het Derde pianoconcert is in fysieke vorm inderdaad niet los verkrijgbaar, maar er is voor de kopers van de eerste twee delen wel een beperkte oplage geperst, bij mij of bij het Orkest van het Oosten te koop. Daarnaast is de opname los wel als download verkrijgbaar via de website van Challenge Records (die doorlinkt naar die van Bert van der Wolf) in de gebruikelijke zeer hoge resoluties. Het zou mooi zijn als die informatie zijn weg kan vinden naar degenen die er baat bij hebben - misschien ook via jouw bespreking, maar daar heb ik uiteraard niets over te zeggen.

Dan de speelduur: alle betrokkenen bij deze productie hadden die graag langer gezien. Er zijn diverse plannen voor geweest (Koorfantasie, bewerking van het Vioolconcert, Rondo WoO6). Maar na de ellendige situatie die zich vanaf eind 2015 bij het orkest voltrok, zijn die uiteindelijk allemaal gesneuveld. Opnamen maken was in die situatie niet meer haalbaar, en het project is daarmee ook min of meer voortijdig afgeblazen. Dat we het Derde pianoconcert, zij het met grote vertraging, toch hebben kunnen opnemen is te danken aan de vriendenstichting van het orkest, die daarvoor diep in de buidel heeft getast. Jan Willem en ik zijn enorm blij dat we dit project daarmee zo veel als mogelijk én in samenwerking met het Orkest van het Oosten hebben kunnen voltooien.

Naschrift Challenge Classics
Doordat het Orkest van het Oosten in 2015 onder druk is komen te staan, konden de oorspronkelijke plannen geen doorgang vinden en kon, mede dankzij sponsors van het orkest, alleen het laatste pianoconcert worden opgenomen. Orkest, dirigent, pianist en platenmaatschappij wilden toch heel graag een volledige set maken om de pianoconcerten te completeren en aan te kunnen bieden aan de liefhebber.
Omdat er bij muziekliefhebbers en misschien ook wel bij u onduidelijkheid is over waarom dit derde deel uitsluitend in de box zit, wilden we dit gegeven even toelichten. Toch hoeft de luisteraar indien hij alleen het Derde pianoconcert wil hebben, niet te treuren, aangezien er wel - zij het in beperkte oplage- een losse cd is gemaakt van enkel het Derde pianoconcert, met een eenvoudig booklet. Dit omdat een aantal liefhebbers hebben laten weten zeer prijs te stellen op die enkele cd. Verkrijgbaar op de website van Challenge Classics voor een speciale prijs van € 12,95 (zolang de voorraad strekt).
Uiteraard is het album ook digitaal verkrijgbaar via Itunes.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links