Beethoven: Pianosonate nr. 8 in c, op. 13 (Pathétique) - nr. 15 in D, op. 28 (Pastorale) - nr. 27 in e, op. 90 - nr. 30 in E, op. 109.

Jonathan Biss (piano).

EMI Classics 0946 3 94422 2 5 • 74' •

(Deze cd bevat bonusmateriaal dat via de pc kan worden afgespeeld.)

 

---

De huidige jonge garde weet wel raad met Beethovens pianosonates! Na Paul Lewis (Harmonia Mundi) is het nu de Amerikaanse pianist Jonathan Biss (hij is pas 26) die in grandioso stijl deze vier sonates over het voetlicht brengt. Geen wonder dat Biss al snel van EMI's debuutlabel naar het 'grote' label verhuisde!

Het begint al buitengewoon goed, met een bijna revolutionair klinkende Pathétique, die ons prompt laat kennismaken met Biss' Beethoven-stijl: spiritueel, energiek, structureel standvastig, vol vaart en spanning, subliem gearticuleerd (de linkerhand is een ware lust voor het oor, de tremoli scherp afgetekend), het pedaalgebruik gebonden aan de natuurlijke eb en vloed, met een warme, afgeronde toonvorming die technisch meesterschap verraadt. Ook de lyriek in de langzame delen is bij Biss in uitstekende handen. Het zwaartepunt ligt terecht bij de frasering, die alle aandacht krijgt, gedragen door een consistente puls waarin de spanning wordt opgebouwd en afgewikkeld. Rubati worden intelligent toegepast, waardoor ze - evenals de aangebrachte dynamische gradaties - als volkomen vanzelfsprekend worden ervaren, naadloos opgaande in Beethovens architectuur. Het slotrondo wordt niet te snel genomen (de aanduiding is Allegro en beslist niet sneller dan dat), wat bij Biss pure winst oplevert: drama en lyriek worden zo optimaal geprofileerd.

Biss' vertolking van de 'Pastorale' kan zich met de allerbeste meten. Zelfs met die van Grigori Sokolov. Dat wil wat zeggen. De lyriek stroomt frank en vrij, de klankkleuren waaieren als bloemenslingers over de luisteraar uit, het groene landschap schittert in de zon. In het Andante treft het hooggestemde gezang in de rechterhand, het Scherzo klinkt joviaal en ogenschijnlijk los, maar dat lukt alleen een pianist die de ritmische patronen tot in de finesse beheerst en vlekkeloos kan articuleren. Biss bouwt de finale in een rustig tempo voorbeeldig op naar de centrale climax. De galop kort voor het slot blijft beheerst (vele pianisten kiezen ten onrechte voor een bijna overspannen tempo).

In de Sonate op. 90 overheerst het conflict tussen hoofd en hart (waarbij het overigens niet relevant is of Beethoven dat zo tegen Schindler heeft gezegd). Dat maakt Biss er althans wèl van. Het dialogiserende karakter van het openingsdeel (Mit Lebhaftigkeit und durchaus mit Empfindung und Ausdruck) wordt door Biss soeverein geprofileerd, met afgewogen contrasten tussen pijn en berusting. Biss maakt meer van de dynamische gradaties dan menige collega. Het slotdeel is van begin tot einde beheerst en zangerig, in het mijns inziens enige juiste tempo: Allegro moderato. Zo is op. 90 in de ogen van Biss terecht de toegangspoort tot Beethovens laatste periode.

Biss behandelt de sonate op. 109 vanuit twee gezichtspunten: stormachtig en troostend, gevat in dat spaarzame kader dat uitsluitend nog maar de essentie bevat. Deze vertolking is tijdloos, heeft iets bovenzinnelijks, in het Adagio expressivo klinkt metafysische poëzie door, zo rijk aan nuances, zo fluisterend geëtaleerd dat het niet anders dan diep ontroeren kan. Biss' onderstreept de vele gedaanteverwisselingen in de variaties en schept hun vorm langs de door hem al beproefde weg van de verfijnde klankkleuren. Hoezeer hij over dit opus heeft nagedacht blijkt alleen al uit de sublieme terugkeer van het variatiethema dat het slot in pure schoonheid laat verglijden.

De opname is kristalhelder, maar een fraai basfundament. Dat Biss' gesnuif via de luidsprekers hoorbaar is lijkt mij in het licht van deze grootse vertolkingen van minder dan secundair belang.

Het cd-boekje bevat geen biografie van de pianist, maar wel zijn uitvoerige toelichting op de gespeelde werken. Zijn slotopmerking liet me niet onberoerd: "It is an unspeakable honour to have lived, and to continue to live, with this music; it is also an unspeakable responsibility. Playing Beethoven compels you to make yourself a better musician, a better person. I have tried; I shall keep trying."

Biss en Lewis, voor mij zijn dit Beethoven-vertolkers van zeer groot formaat. Ze hebben het lef om met een echt eigen visie op deze al zo vaak vastgelegde sonates te komen. Ze zullen ongetwijfeld naar de vele coryfeeën vóór hen hebben geluisterd, hun werk hebben bestudeerd, maar desondanks hebben zij hun eigen muzikale persoonlijkheid daaraan niet ondergeschikt willen maken. Het is steeds opnieuw een uitdaging om met nieuwe inzichten te komen zonder de notentekst geweld aan te doen. Om mij nu tot Biss te beperken: het is hem gelukt. Fantastisch!

Zie ook de website van Jonathan Biss: www.jonathanbiss.com/