CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2014

Op 20 april 1849 berichtte Siegfried Wilhelm Dehn, de toenmalige beheerder van de muziekverzameling van de Koninklijke Bibliotheek in Berlijn: 'Bei der Anfertigung meines Kataloges sämtlicher in Berlin von Johann Sebastian Bach vorhandenen Werke bin ich auch auf manche bisher ganz unbekannte Werke von höchster Bedeutung gestoßen, darunter auf 6 Concerti grossi, die dem Markgrafen Christian Ludwig von Brandenburg zugeeignet sind'. Het was de ontdekking van wat later de zes Brandenburgse concerten van Bach zouden worden genoemd (het komt Philipp Spitta toe dat hij deze benaming in zijn monumentale Bach-biografie voor het eerst gebruikte).

Van de ontstaans- en uitvoeringsgeschiedenis in die tijd is vrijwel niets bekend, al weten we wel dat de zes concerten waren bestemd voor de hofkapel van de markies van Brandenburg en dat ze in of omstreeks 1721 moeten zijn gecomponeerd. Het muzikale, in concertvorm gegoten, materiaal ontleende Bach deels aan reeds bestaande werken, wat overigens aan de waarde ervan niets afdoet: de Brandenburgse concerten behoren tot het beste wat de barokliteratuur op dit gebied heeft voortgebracht. Alle concerten worden gekenmerkt door sterke contrasten tussen de instrumentgroepen, de grote variatie in instrumentale kleur, de complexiteit van het thematische materiaal en de geniale manier waarop Bach dat heeft uitgewerkt. Een andere belangrijke factor is het virtuoze karakter van deze concerten: die is dusdanig dat al gelijk kan worden afgerekend met het idee dat in die tijd het instrumentarium maar zozo was en het spelniveau laag. Bach was een praktisch ingestelde musicus en componist die het zich bovendien niet kon veroorloven om muziek aan te leveren die of onspeelbaar was, of technisch zo lastig dat zij alleen nog maar als wrakhout kon aanspoelen. De musici in de toenmalige hofkapel van de markgraaf moeten gewoon heel goed zijn geweest. Wie die vergelijking naar vandaag wil doortrekken: geen enkel ensemble kan deze stukken met twee vingers in de neus spelen.

Er zijn in de loop der jaren nogal wat opnamen van de Brandenburgse concerten verschenen, al moet hierbij gelijk worden aangetekend dat we intussen wel zo ver zijn dat we alleen nog de registraties in de 'authentieke' hoek serieus nemen, zij het dan de meest geslaagde daarvan. Binnen de kaders van de historiserende uitvoeringspraktijk zijn deze concerten uiteraard tot in de diepste krochten verkend en mag van deze laatste, door het Freiburger Barockorchester verzorgde uitvoeringen worden gezegd dat ze keurig passen in het ruime scala aan opnamen dat we al kennen. Vlot, levendig, pittig, luchthartig, elegant, verpozend, uitdagend, het zijn zo de kwalificaties die deze nieuwe uitgave kenmerken. Dat binnen deze historisch verantwoorde context af en toe tegen de grenzen der speelbaarheid wordt aangelopen kunt u navorsen in het openingsdeel van het Tweede concert. Daar is overigens niets mis mee: zo moet het ook zijn. Het is allemaal - uiteraard binnen de grenzen van onze historische kennis - 'authentiek' wat hier de klok slaat, wat overigens niet wil zeggen dat een 'traditionele' uitvoering daardoor al bij voorbaat uit de boot valt: probeert u maar eens het Chamber Orchestra of Europe (DG) of het Englisch Chamber Orchestra onder Raymond Leppard (Philips) en laat u verrassen!

De opname is niet warm of romig, maar wel strikt helder, waardoor we een goed zicht krijgen op wat er in deze onwaarschijnlijk mooie concerten in de hoofd-, tussen- en nevenstemmen allemaal gebeurt. De gekozen volgorde op deze twee cd's zorgt voor zowel afwisseling als contrast: we horen achtereenvolgens de nrs. 1, 6, 2, 3, 5 en 4 (uiteraard kunt u zelf een andere keus maken). Prettig is ook dat de instrumentale bezetting per concert wordt vermeld: dat geeft de luisteraar bij het luisteren extra houvast.

index