Iddo van der Giessen: De Reger Luistergids - De koraalfantasieën van Max Reger toegelicht Boeijenga, Leeuwarden (2023) ISBN 9789083215099 128 blz., paperback

---

Organist en kerkmusicus Iddo van der Giessen schreef een informatief, uiterst leesbaar boek over de zeven koraalfantasieën van Max Reger: De Reger Luistergids.

Tussen augustus 1898 en september 1900 componeerde Max Reger een zevental koraalfantasieën over Lutherse koralen:

Ein feste Burg ist unser Gott op. 27 (1898)
Freu dich sehr, o meine Seele op. 30 (1898)
Wie schön leucht’ uns der Morgenstern op. 40 nr. 1 (1899)
Straf mich nicht in deinem Zorn op. 40 nr. 2 (1899)
Alle Menschen müssen sterben op. 52 nr. 1 (1899)
Wachet auf, ruft uns die Stimme op. 52 nr. 2 (1900)
Hallelujah! Gott zu loben op. 52 nr. 3 (1900)

Opvallend zijn keuze voor deze Lutherse koralen. Reger was immers tot 1902, toen hij trouwde met de protestantse Elsa von Bagenski, katholiek. Maar die keuze heeft zonder twijfel te maken met Bach. Dit zijn immers werken waarin hij het oude kerklied, Bachs polyfonie en de verworvenheden van de moderne Duitse orgelbouw (zwelkast, speelhulpen, traploze overgangsdynamiek, generaal crescendo etc.) poogt te verenigen. Of, zoals hij in een brief aan organist en muziekrecencent Georg Göhler schreef:

‘Wir müssen eben nur die Errungenschaften des modernen Orgelbaus ausnützen - u. dann Bach’sche Kompositionsart für Orgel anwenden! So denke ich mir unseren deutschen Orgelstyl (vielleicht der ‘Zukunft’).(*)

Reger kwam op het idee voor zijn koraalfantasieën door een compositie van Heinrich Reimann (1850-1906): diens koraalfantasie Wie schön leuchtet der Morgenstern op. 25. Reimann was musicoloog - hij schreef o.a. biografieën van Schumann en Brahms -, organist, componist en de leraar van Karl Straube (1873-1950), Regers latere vriend en promotor.

Regers koraalfantasieën vallen grofweg in twee typen uiteen:
1. de koraalpartita: Ein’ feste Burg, Wie schön leucht’ uns der Morgenstern en Hallelujah! Gott zu loben.
2. Het type ‘symfonisch gedicht’: Freu dich sehr; Straf' mich nicht en Alle Menschen müssen sterben.

De koraalfantasie Wachet auf, ruft uns die Stimme op. 52 nr. 2 is een soort mengvorm tussen deze twee typen.

De grote vraag in deze uitgave is die naar het verband tussen de teksten van de koralen en Regers muziek. Reger drukt niet voor niets die teksten integraal in de partituur af.

De uitgave bevat dan ook een zo letterlijk mogelijke vertaling van die teksten door Ria van Hengel.

Bijzonder leerrijk zijn ook de interviews met twaalf hedendaagse Reger-vertolkers, die allemaal dezelfde vragen krijgen voorgelegd, maar zeer uiteenlopende antwoorden geven. In alfabetische volgorde: Aart Bergwerff, Hayo Boerema, Evan Bogerd, Wouter van den Broek, Gerben Budding, Rien Donkersloot, Kees van Eersel, Jan Hage, Jos van der Kooy, Arjen Leistra, Dirk Jan Versluis en Cor van Wageningen.

Ze hebben ieder zo hun mening over de relatie tekst/muziek en de vraag naar welk orgel er moet worden gebruikt. Een kort voorbeeld van Kees van Eersel:

'In de fantasieën … wordt zijn werk almaar chromatischer: in toenemende mate moet hij de inconsistentie en spanning van die chromatiek met de diatonische koraalmelodieën die er in werden verwerkt, hebben gevoeld. De koraalfantasie "Halleluja! Gott zu loben" biedt in die ontwikkeling geen nieuwe stappen meer en heeft de dreiging in zich om regressief te worden. Abrupt stopt hier dan ook de reeks.'

Na de behandeling van de koraalfantasieën afzonderlijk volgen nog drie prachtige hoofdstukken met achtergrondinformatie: Over de gecoloreerde cantus firmus: afstand, onbegrip en mystiek; Dissonante intervallen: de val van de mens en Opus 52: ‘durch Nacht zum Licht’.

Ik was best wel verrast mijn eigen naam hier tegen te komen. Hoe lang geleden is het wel niet dat ik meewerkte aan de uitzendingen en het boekje ‘Musiceren als Brugman’, over het verband tussen muziek en retorica? Een ieder die dieper wil doordringen in deze hier en daar weerbarstige materie van harte aanbevolen!

_________________
(*) Geciteerd naar besproken boek, blz. 15.