audioapparatuur
Tussen gloeilamp en Berlioz:
PHILIPS FW 91 surround mini-systeem
(tuner, versterker, cd-speler, dcc-deck)
PHILIPS DCC 130 portable dcc-speler
PHILIPS DCC 900 stationair dcc-deck
© Aart van der Wal, februari 1994
Philips startte enige tijd geleden op wereldwijde schaal een intensieve mediacampagne onder de veelzeggende titel "Philips invents for you". Dat er achter die slogan kwalitatief hoogwaardige en aantrekkelijke audioprodukten schuil gaan, blijkt o.a. uit dit testoverzicht.
Het met een zeer uitgebreide afstandbediening (o.a. motorgestuurde volumeregeling)
uitgeruste FW 91 mini-systeem bestaat uit vier losse componenten en vraagt
weinig ruimte (bxhxd 260x345x312 mm). De in mini-sets veelvuldig toegepaste
platte kabels voor de signaal- en stroomvoorziening zijn van stevige pluggen
voorzien en kunnen slechts op een manier in de al even stevige connectors
worden geklikt. Het dcc-deck is ook apart leverbaar (DCC 450) en vereist
daarom een aparte aansluiting op het lichtnet. Dankzij de handige insteekverbindingen
is de gehele set in een oogwenk opgesteld en bedrijfsklaar. Het aansluiten
van het DCC-deck is dankzij de duidelijke tekening in de handleiding kinderwerk.
Versterker
De versterker biedt met 68 schone Watts aan 8 Ohm voldoende vermogensreserve
voor grotere kamers en luidsprekers met een laag rendement. Er kunnen
vier luidsprekers aan de nogal bescheiden uitgevallen klemmen worden aangesloten.
Naast de vaste insteekverbindingen via die platte kabel zijn er twee digitale
in- en uitgangen voor bijv. cd en dcc, alsmede twee analoge ingangen voor
aux en phono (de laatste alleen voor MM-elementen). Tenslotte is er nog
de aansluitbus voor de draadloze systeem-afstandbediening. Het goed afleesbare
display toont o.a. de gekozen functies in desgewenst zes talen (Engels,
Frans, Duits, Italiaans of Portugees), waaruit weer eens blijkt dat bij
Philips eerder multi-nationaal dan Nederlands wordt gedacht... De versterker
heeft geen ingebouwde D/A-converter (deze zit uiteraard wel in het dcc-deck).
Zowel het binnenwerk als de prestaties op de meetbank wijzen op een goed
afgewerkt produkt dat menige versterker in het mini-domein met gemak achter
zich laat en ook als los verkrijgbare component uitstekend zou voldoen.
Het frequentiebereik wordt strak in de hand gehouden en het s/r-niveau
ligt gemiddeld op 83 dB: niet bijzonder, maar voldoende (waarden van rond
100 dB zijn allang geen uitzondering meer). De ruisafstand op de phono-ingang
was zelfs nog 78 dB bij 5 mV. De ingangsgevoeligheid is met 200 mV (tuner),
350 mV (cd en dcc), aux 250 mv en phono 2,5 mV goed gekozen, met een prettig
ruime slag van de volumeregelaar. Gelukkig niet die onzinnige waarden
van ca. 100 mV! Philips leverde tevens de al door ons panel geteste Legend
luidsprekers af, maar ik vond het ook wel zo aardig om de reuzen van B&W
(802) en Koos Schenk (Cadans 5) aan te sluiten en die vuurproef stelde
niet teleur. Ook in hevige climaxen en bij hevig uithalende sopranen was
er meer dan voldoende vermogensreserve in een kamer van 50 m2 en bleef
de klank helder en aangenaam, zonder dicht te lopen.
Grafische equalizer
De meeste mini-systemen hebben een grafische equalizer i.p.v. de conventionele klankregeling - wel of niet aan een spectrum analyzer gekoppeld - en Philips heeft beide in het muzikale pretpakket opgenomen. De spectrum analyzer laat d.m.v. de bekende staafdiagrammen (in dit geval 63, 160, 400 Hz, 1, 2,5, 6,3 en 16 kHz) de frequentieverdeling van de op dat moment weergegeven geluidsbron zien. De grafische analyzer toont de door de gebruiker gekozen/geprogrammeerde instellingen of de door de fabriek vast ingestelde programma (gekozen kan worden uit klassiek, zang, rock, jazz of disco). De instellingen kunnen met de neutraal-toets ongedaan worden gemaakt. Tenslotte is er nog de Digital Sound Processor, waarmee bijzondere akoestische effecten kunnen worden opgeroepen (stadium, presence, live, hall of concert). Het is aardig om met de vele mogelijkheden gedoseerd te experimenteren en uit te zoeken welk klankbeeld het beste bij de akoestische omgeving en de eigen smaak past. Mits men maar oor heeft voor de nadelige effecten, zoals de aantasting van het oorspronkelijke klankkarakter en de bij verdere vermogenstoename onvermijdelijk progressief toenemende vervorming. Gebreken aan de kamer-akoestiek kunnen beter aan de bron worden aangepakt en niet door de elektronica worden 'gecompenseerd'. Aangesloten op vier goede luidsprekers was het resultaat bij surround-weergave niet zo overtuigend, omdat er in tegenstelling tot de èchte surround-versterkers slechts twee stereo-kanalen voorhanden zijn, die dan a.h.w. over de vier luidsprekers worden verdeeld. Voor een zo neutraal mogelijke weergave van de serieuze(re) muziek lijken dergelijke manipulaties toch minder geschikt. De prestaties van de versterker zijn bovendien meer dan goed genoeg om die batterij aan vooral gebreken maskerende 'hulpmiddelen' niet echt nodig te hebben.
Tuner/timer
Golfbereiken FM/MG/LG, 30 voorkeurzenders, automatische en handafstemming,
toekenning van zendernamen en een uitgebreide timer met sluimervoorziening,
klok en tijdschakelaar. U kunt dus met uw favoriete muziek worden gewekt
of in slaap worden gesust... De tijdschakelaar is er overigens niet voor
bedoeld om voorgeprogrammeerde (band)opnamen te maken. Handig is dat met
de NEWS-toets iedere geluidsbron van het systeem door de daarvoor geselekteerde
nieuwsuitzendingen kan worden onderbroken. In tijden van crisis zeker
te overwegen!
De gevoeligheid bij mono is goed: 1,3 microV voor 30 dB ruisafstand; bij
stereo wat minder, met 44 micro V voor 50 dB. Piloottoononderdrukking
is ook goed: bij 19 en 38 kHz bedraagt deze 59 dB. Selectiviteit en spiegelonderdrukking
laten niets te wensen over. Midden- en lange golf zijn, afhankelijk van
de ontvangstlocatie, voor spraakuitzendingen redelijk, maar voor muziekweergave
is het pakket aan irritante stoorgeluiden mij toch te groot. Men kope
een wereldontvanger! (heeft Philips ook...) Een dergelijk mini-systeem
wordt normaliter niet met een eigen, draaibare antenne, maar wel met het
kabelnet verbonden en voor de CAI is deze tuner uitstekend geschikt. Het
klankbeeld is rustig en voldoende transparant.
CD-speler
Philips past ook in deze speler weer de 1 bits-techniek met bitstream-conversie toe, zij het dat uiteraard niet Philips' beste omzetter (de DAC 7) is ingebouwd. De resolutie en het dynamische bereik zijn bescheidener, terwijl de ruisafstand de esoterische grenzen niet benadert. Alle 1 bitters moeten het hebben van de aan deze opzet inherente zeer goede lineariteit en het ontbreken van moeizame en later meestal weer wat verlopende afregelingen. Daar staat tegenover dat ze met zogenaamde 'noise shaping' in het gareel moeten worden gehouden. De onvermijdelijke quantisatieruis in het hoorbare spectrum wordt naar een gebied boven de gehoorgrens verplaatst om aldaar te worden gefilterd. Op de scoop worden op het extreem lage niveau van ca. -50 dB de eerste ruissporen zichtbaar, maar ik moet zeggen dat Philips dit proces zeer goed in de hand heeft gehouden, want op pittige opnamen (symfonieën van C.Ph.E. Bach op Archiv 415300-2) worden de strijkers niet venijnig. Het klankbeeld is door de bank genomen aan de milde, ietwat verhullende kant. Alle essentiële functies kunnen d.m.v. de druktoetsen op de speler worden gekozen, maar de directe toegang tot de tracks verloopt via cijfertoetsen op de centrale afstandbediening. De index-keuze ontbreekt en dat is spijtig, want het aantal cd's dat een index-codering heeft, neemt alleen maar toe. De foutcorrectie mocht er zijn: ik kon met geen enkele, soms zelf behoorlijk beschadigde cd, de aftasting uit het goede spoor krijgen en het klankbeeld bleef ondanks de zeer actief opererende foutcorrectie open en helder.
DCC 91 (450) dcc-deck
De meeste gekozen functies kunnen probleemloos van het blauw oplichtende
en zeer overzichtelijke display worden afgelezen.
In tegenstelling tot de portable DCC 130 en het vlaggeschip, de stationaire
DCC 900, heeft de in het FW 91 mini-systeem opgenomen DCC 91 (DCC 450)
een loopwerk dat niet uit metaal, maar uit kunststof is vervaardigd. En
zoals gebruikelijk bij alle dcc-decks is er maar een kaapstander die de
bandloop moet beheren. Dit bracht mij eerst aan het twijfelen, want een
metalen loopwerk met zware vliegwielen en dubbele kaapstanders komt de
stabiliteit van het geheel altijd zeer ten goede. Dat is voor de digitale
nullen en enen dan wel niet van belang, maar wel voor het afspelen van
de analoge cassettes telt dat zwáár. De kritiek op dit punt
uit het verleden nog eens in herinnering roepende, viel het resultaat
mij echter niet tegen: over de gehele bandlengte kwam het gemiddelde op
gewogen/lineair 0,10/0,18 % en dat zijn cijfers die je bij veel decks
met enkele capstan in de prijsklasse rond ƒ800 tegenkomt. De gunstige
jankfrequentie is bovendien zegenrijk voor de lang aangehouden tonen van
orgel, klavecimbel piano en blazers blijft binnen de hoorbare perken.
De kopstand bleek nagenoeg perfect gejusteerd en dat uit zich in een frisse,
heldere weergave van zowel de voorbespeelde bandjes als mijn eigen opnamen.
De weergave is soms zelfs aan de pittige kant, omdat de curven laten zien
dat de fabrikant een compromis heeft gesloten tussen de verschillende
afspeelkarakteristieken van chroom- en ijzerbandjes. Met de Dolby-schakelaar
kan worden gekozen tussen Dolby B en Dolby C of Dolby uit en ook daar
was niets mis mee.
Het digitale deel in 1 bits bitstream-techniek en met Philips' eigen DAC
3 D/A-omzetter levert compromisloze cd-kwaliteit in het 16 bits formaat.
En dat bij 19 sporen (18 voor de muzieksignalen en 1 voor de informatiestroom)
en een bandsneldheid van 4,76 cm/sec.! Zeker, de opname- en zoekfuncties
verlopen aanzienlijk trager dan bij minidisc, maar (vooralsnog?) wint
de PASC (Precision Adaptive Subband Coding)-datareductie van dcc het van
Sony's ATRAC (Adaptive TRansform Acoustic Coding)-codering van minidisc.
Binnenkort brengt Sony een geheel nieuwe generatie minidisc-spelers op
de markt en dan kom ik op het klankbeeld en het gebruiksgemak van dcc
en minidisc nog uitvoerig terug. Het deck heeft zowel vaste digitale als
analoge in- en uitgangen, alsmede twee aansluitingsbussen voor de centrale,
draadloze afstandbediening binnen het FW 91 systeem of andere Philips-component
met het EASYLOGIC-systeem. De bemonsteringsfrequenties (32, 44,1, 48 kHz)
worden, afhankelijk van de bron, automatisch gekozen. Het ruime frequentiebereik
is zo recht als een lineaal tot 21 kHz. De gespecificeerde kanaalscheiding
(88 dB) wordt met 1 dB overtroffen, maar haalt de waarde die de betere
cd-speler biedt, niet (ca. 100 dB). Dat verschil hoort u echter absoluut
niet! Dat geldt ook voor de stoorafstand: bij de zeer fraaie waarde van
91 dB hoor je echt niet meer ruis dan bij 100 dB! Als gevolg van de eigen
ruis van de gebruikte meetapparatuur valt er in dit gebied ook weinig
te constateren. Elektronische jengel komt bij dcc, weer dankzij het kwartskristal,
niet voor. De hoofdtelefoonuitgang voor de standaard 6,3 mm steker heeft
een eigen volumeregelaar met een prettig ruim bereik.
DCC 130 portable dcc-speler
Met deze portable kunnen zowel analoge, als digitale (dcc) bandjes worden afgespeeld (niet opgenomen!). De weergaveprestaties komen overeen met die van de DCC 91 (ook dit deck is met de DAC 3 converter uitgerust), zij het dat de wow- en flutter-waarden van het nu metalen loopwerk nog iets beter zijn: 0,09/0,17 %. Het apparaat is zowel geschikt voor het lichtnet in binnen- en buitenland (een losse, traploze trafo van 110 tot 240 V wordt bijgeleverd), als voor batterijgebruik. De heroplaadbare batterij wordt in slechts een uur opgeladen en levert dan energie voor ruim 2,5 uur. In het snoer van de eveneens bijgeleverde hoofdtelefoon (de DCC-130 verdient trouwens een betere en de ruime volumeregeling staat die ook toe!) is een afstandbediening aangebracht, maar alle functies kunnen ook d.m.v. druktoetsen op het apparaat worden gekozen. De verlichte en goed afleesbare display geeft nauwkeurig de stand van zaken aan. Voor het afspelen van de analoge cassettes is alleen Dolby B in/uit voorhanden. De lage frequenties kunnen met een schakelaar in twee standen worden 'opgewaardeerd'. Er is geen coax-, maar wel een optische uitgang. De kopstand bleek perfect en het klinkende resultaat bevestigde dit: geen lusteloze, voorbespeelde of zelf opgenomen bandjes, maar een krachtige, heldere weergave. Ik heb de speler ook nog bij een gemene oostenwind en een temperatuur van -10 graden Celsius, een paar uur op het balkon laten draaien. Wonderlijk toch dat zo'n speler zich daarvan niets aantrekt!
DCC 900 stationair dcc-deck
Dit deck kwam in september '92 al aan bod. Nu, bija anderhalf jaar later en ook nog ƒ600,- goedkoper, heb ik de analoge prestaties nog eens gecontroleerd, omdat daarover toen niet zo positief werd bericht. De jank schommelt nu gewogen/ongewogen rond 0,08/0,14 % (toen minimaal 0,07/0,21 % en maximaal 0,15/0,34 %). Ik kon mijn analoge cassettes nu zonder storende jankverschijnselen afspelen. De tracking bleek weer uitzonderlijk goed en het Dolby afspeelniveau was perfect ingeregeld. Het analoge deel was en is toch niet Philips' én mijn eerste zorg, zoals nog steeds blijkt uit de wat beperkte frequentiekarakteristiek en de iets hogere vervorming bij zowel ijzer- als chroomband. DAT wint het trouwens in meettechnisch opzicht nog steeds!
Analoge prestaties: echt belangrijk?
In de audiopers wordt aan het analoge deel van het dcc-systeem mijns
inziens te veel aandacht besteed en niet in de laatste plaats doordat
Philips in de advertentiecampagne er ook al de nodige nadruk op legt.
Waarom eigenlijk? Dat heeft het dcc-medium in het geheel niet nodig, want
het heeft zonder de afspeelmogelijkheid voor analoge compact-cassettes
al meer dan voldoende digitale reden van bestaan. DAT mag dan meettechnisch
beter zijn, er zijn niet of nauwelijks voorbespeelde DAT-bandjes te krijgen.
Het DAT-deck blijft ook voor gebruik in de auto corpus non grata. Diegenen
die een digitale geluidsdrager voor gebruik in de auto zoeken, zijn met
DCC beter uit, omdat de cd in die omgeving nogal kwetsbaar is en snel
vuil en beschadigd wordt. Bovendien kunnen de plastic doosjes tijdens
het rijden niet gemakkelijk worden geopend en zijn veel (elektronische)
opbergsystemen in o.a. de kofferbak van de auto niet ideaal: het lukt
mij althans niet om die zilveren schijfjes krasvrij te houden, terwijl
door de sterk wisselende temperaturen gemakkelijk condensvorming ontstaat
en aftastproblemen optreden (al moet ik zeggen dat de Sony-spelers daarvan
weinig last hebben).
In de naaste toekomst kan dcc tot een medium uitgroeien dat qua klank
wèl van de cd verschilt. Want de cd zit gevangen in het nauwkeurig
gespecificeerde en genormeerde 16 bits protocol, en dat geldt in principe
voor dcc niet. Decca, Philips, DG enz. kunnen probleemloos de muziek in
18 tot 20 bits registreren en met behulp van PASC praktisch ongeschonden
op dcc uitbrengen. De Symphonie fantastique wordt dan in twee formaten
uitgebracht: cd (16 bits) en dcc (18 bits). En gegarandeerd dat je het
verschil hóórt. Een dergelijke ontwikkeling kan minidisc
op nog grotere (klank)achterstand zetten. Maar laten we niet te vroeg
klagen, want bij Sony leunt men ook niet gelukzalig achterover en zullen
verdere verbeteringen in o.a. het ATRAC-coderingssysteem heus niet uitblijven.
Hoe dan ook, dcc biedt ook in het voorbespeelde digitale domein zeker
voldoende mogelijkheden, waarbij de muziekliefhebber zich niet hoeft af
te vragen hoe Philips denkt om te gaan met de mogelijke concurrentie in
eigen huis (dcc t.o.v. cd!) Het PASC-coderingssysteem kan misschien ook
op het cd-formaat worden losgelaten, maar ik vermoed dat het dan eerder
om de veel langere speelduur (tot vijf uur?) dan om de verbetering van
de weergave zal gaan. Als er al een platenmerk zal zijn dat voor pakweg
ƒ50,- een kunstprestatie van vijf uur (Wagner-adepten opgelet!) op
dat schijfje zal zetten... In de populaire sector al helemaal niet, want
menige artiest blijkt er nu al moeite mee te hebben om 45 minuten vol
te zingen... Dit alles overziende is er dus geen enkele reden om dcc als
tweederangsmedium af te schilderen, waarvan de toekomst in de meest zwartgallige
bewoordingen moet worden geschilderd. Hetgeen niet wegneemt dat Philips
e.a. best wat meer werk van de voortrekkersrol mogen maken: de winkelschappen
met voorbespeelde en onbespeelde dcc's zijn nog steeds met een lantaarntje
te zoeken en als ze er zijn, moedigt het assortiment bepaald niet aan
tot kopen.
Resumé
Dit Philips-assortiment biedt goede kwaliteit in een degelijke jas en zal de serieuze muziekliefhebber zeker niet teleurstellen. In- en uitwendig is sprake van een zorgvuldige bouw die gericht is op langdurige en probleemloze werking. Het mini-systeem FW 91 (incl. dcc-deck 91/450!) is zeker niet te duur, wanneer de prestaties in ogenschouw worden genomen. De sterk in prijs verlaagde DCC 900 krijgt van mij in het digitale domein een dikke voldoende. Kortom, een prettige kennismaking met een paar echte raspaardjes uit de Philips-stal.
__________________________________
PHILIPS: FW 91 mini-systeem ƒ2.500,-
DCC 130 portable dcc-speler ƒ1.000,-
DCC 900 stationaire dcc-speler ƒ1.200,-
DCC 450 stationaire dcc-speler ƒ1.000,-
FABRIKANT/IMPORTEUR: Philips Nederland bv, Eindhoven