audioapparatuur

Gevoel voor theater:

KR-V990D audio/video surround tuner/versterker

Kenwood LVD-290 ld-speler

© 1997 Aart van der Wal

Het Theater Thuis, of iets bescheidener: de thuisbioscoop, is de kinderschoenen duidelijk ontgroeid en daarmee een behoorlijke concurrent geworden van de 'gewone' bios. De voor de huiskamer bedoelde, nauwkeurig gespecificeerde THX en Dolby Digital systemen laten qua geluidskwaliteit menige bioscoop zelfs achter zich. Diverse grote merken hebben de realistische mogelijkheden van surround sound en daarmee een nieuwe afzetmarkt ontdekt en ze tot speerpunt van hun audioprogramma gemaakt. Daar kun je als muziekliefhebber pur sang misschien bedenkingen tegen hebben, maar het is nu eenmaal zo dat de tijd niet stilstaat en niet alleen technische innovatie, maar ook marktverzadiging nieuwe wegen opent.

De Kenwood LVD-290 laserdisc-speler is tevens geschikt voor het afspelen van de formaten cd, cd- video en laservision en kan daarnaast uitstekend overweg met laserdiscs met langere speelduur. Het is echter niet mogelijk om dubbelzijdige discs automatisch tweezijdig af te spelen, terwijl het (Europese) PAL formaat schittert door afwezigheid. Bij deze ld-speler draait het om de (Amerikaanse) NTSC norm, die dan uiteraard is gekoppeld aan Dolby AC-3. De fabrikant rechtvaardigt die keuze omdat Dolby AC-3 specifiek voor het NTSC-formaat is ontworpen en het aanbod van recente speelfilms in NTSC vergeleken met PAL bovendien vele malen groter is. De LVD-290 is dan ook primair ontworpen ter ondersteuninging van de hier eveneens besproken KR-V990D surround receiver met o.a. AC-3. Je mag je desalniettemin toch gerust afvragen waarom de fabrikant niet eenvoudigweg gekozen heeft voor beide formaten (NTSC én PAL), omdat iedereen dan zonder aanpassingsproblemen aan zijn trekken komt. Zo zullen er best nog wel filmliefhebbers zijn met een oude tv in huis. En zo'n oudje beschikt natuurlijk niet over een SCART-ingang die het NTSC-signaal kan verwerken. Maar goed, het is natuurlijk wel aan te nemen dat de meeste filmliefhebbers een groot-, annex breedbeeld-tv van vrij recente datum bezitten, terwijl het aanbod van NTSC-gecodeerde films op laserdisc veel groter is dan dat van de PAL-soortgenoten. Een feit is ook dat de meeste speelfilms eerst in het NTSC-formaat worden uitgebracht en pas geruime tijd later ook in PAL (als het ervan komt). Op Internet zijn overigens talloze aanbieders van aantrekkelijk geprijsde NTSC-laserdiscs te vinden: het repertoire rijkt van concerten, opera en oratoria tot musicals, operette, muziek- en speelfilms, you name it. Ook RAF in Amsterdam heeft een uitgebreide sortering NTSC laserdiscs, terwijl specifieke discs voor u altijd kunnen worden besteld. Dit alles neemt echter niet weg dat verschillende fabrikanten ld-spelers in hun programma hebben die zowel met PAL als met NTSC discs raad weten. Voor de liefhebber lijkt me dit uiteindelijk toch belangrijker dan die in mijn ogen onzinnige Karaoke-terreur waaraan ook deze Kenwood-speler desgewenst zijn steentje aan kan bijdragen. Zoals alle ld-spelers is ook de LVD-290 weliswaar behoorlijk aan de maat met bxhxd 440 x 127 x 389 mm, maar hij weegt schoon aan de haak slechts 6,8 kg. Dat kan ook, omdat kunststof rijk is vertegenwoordigd en het elektronische binnenwerk effectief is gecomprimeerd. Dit gaat overigens niet ten koste van degelijkheid en afwerking, want op beide valt echt niets af te dingen. Tijdens het afspelen van de 30 cm laserdisc blijft het loopwerk stil genoeg om de vergelijking met zijn soortgenoten goed te doorstaan. De mammoetlade werkt ook uitstekend, zonder hinderlijke schuur- en kleppergeluiden. Jammer is dat is afgezien van een aparte cd-lade. Ook voor de cd moet die grote ld-lade dus in zijn geheel open en dat heb ik bij o.a. Pioneer toch beter gezien. Maar waar het bij deze speler natuurlijk om gaat is de AC-3 uitgang: aldus gecodeerde laserdiscs geven in combinatie met de KR-V990D en goede surround-luidsprekers een indrukwekkend staaltje (soms angstaanjagend) onvervormd(!) realisme ten beste.

Voorzieningen

Naast de gebruikelijke video- en audio-uitgangen is er een digitale uitgang voor AC-3 en een remote-uitgang voor de optionele bediening van Kenwoods KA-K600 versterker. De cinch-uitgangen zijn niet verguld, maar dat hoeft ook niet. Aan de voorzijde vinden we in het midden de geprononceerde inleglade, een duidelijk display met dimmer dat ook alle belangrijke functies toont en een batterij bedieningstoetsen die misschien op eerste gezicht een afschrikwekkende uitwerking heeft, maar dankzij de logische groepering snel went. Er zijn twee microfooningangen met niveauregelaar voor het meezingen op o.a. bruiloften en partijen. De bijgeleverde afstandbediening herbergt alle belangrijke functies en werkt vlekkeloos. Er kan worden geschakeld tussen digitale en analoge audio. Met de audiomonitor-toets kan ook worden geschakeld tussen twee talen: bij een multiplex-disc met bij voorbeeld in het linker kanaal de Engelse en in het rechter kanaal de Duitse taal. Handig! Dat geldt ook voor het opzoeken van een bepaalde scène. U toetst het frame(beeld)nummer in en in een oogwenk is de scène gevonden die dan vervolgens wordt afgespeeld. Stilstaand beeld is onbeperkt mogelijk, maar u kunt ook beeld na beeld afzoeken. Zoals gewoonlijk loopt de beeldkwaliteit onder die condities zoals gewoonlijk aanzienlijk terug. De Last Memory-functie houdt bij uitschakeling het laatst afgespeelde beeld van de ld vast. Na inschakeling wordt het afspelen vanaf dit punt hervat. Een uitkomst bij langere films: de ergerlijke zoektocht ("waar zijn we ook alweer gebleven?") kan achterwege blijven.

Beeldkwaliteit

Die is uitstekend en geen haar minder dan van spelers die een veelvoud kosten. Dit betekent een goed doortekend beeld met een uitstekende kleurbalans, geen storende vervorming in de hoeken en geen oprukkende vermoeidheidsverschijnselen wanneer de laatste tien minuten van Fall of the Roman Empire zijn aangebroken. De display-functies kunnen ook op de tv zichtbaar worden gemaakt. In combinatie met de afstandbediening is dit verreweg het gemakkelijkste: alle instellingen kunnen moeiteloos vanuit de luie stoel worden uitgevoerd.

Geluidskwaliteit

De meeste ld-spelers bieden een middle-of-the-road klankbeeld. De Kenwood LVD-290 maakt daarop geen uitzondering. Dat is trouwens inherent aan relatief goedkope elektronica en niet aan het ook hier toegepaste éénbit-procédé. Met Musical Fidelity's X-10D buffertrap wordt er méér uit het audiodeel gehaald en krijgt de klank meer body en diepte, maar dat toont alleen maar aan dat zonder die buffer de aanpassing tussen ld-speler en (en dit geval vier) verschillende versterkers niet optimaal is. Het adagium lijkt te zijn dat het toch vooral om de beeldkwaliteit gaat en dat het audiodeel daaraan weliswaar niet ondergeschikt is, maar echt verfijnde weergave in combinatie met beeld geen doel op zichzelf is. Daar is overigens best iets voor te zeggen, omdat dit voor velen ook zo is en omdat de prijs eveneens een factor van belang kan zijn. Audioart (Van Medevoort) in Utrecht heb ik evenwel bezig gezien met het modificeren van het audiodeel van menige ld-speler en niet zonder reden: de verschillen vóór en ná modificatie zijn namelijk zelfs aan de keukentafel gemakkelijk hoorbaar. Al met al is het dus de fabrikant die hier de prioriteiten stelt en niet de consument.

KR-V990D audio/video surround tuner/versterker

We staan er meestal niet bij stil, maar een feit is dat we vandaag de dag voor naar verhouding weinig geld zeer goede tuners, versterkers en receivers kunnen kopen. In de jaren '60 en '70 moest daarvoor fors in de buidel worden getast. Daar komen mede dankzij de voortschrijdende chiptechniek nu dan nog de talloze instel- en gebruiksmogelijkheden bij. Deze Kenwood-receiver is voorzien van ettelijke snufjes die nog een extra dimensie aan de zeer behoorlijke klankkwaliteit geven. Zowel nuttig, als leuk om mee te experimenteren. Niet dat ze voor iedereen even waardevol of essentieel zijn, maar de begeerte mag best worden opgewekt! Het feit dat die snufjes er zijn is vaak belangrijker dan het gebruik ervan...
Het aantal in- en uitgangen is legio: 2x tape, cd, phono mm, 3x vcr (waarvan een aan de voorzijde, wat het aansluiten van bijv. een videocamera vergemakkelijkt), tv/satelliet, ld, 5x s-video, 5x audio, 2x digitaal (coax), pre-out front/center/achter/subwoofer, repeater (voor de systeembediening), 4 frontspeakers (met impedantieschakelaar), 1 centerspeaker en 1 subwoofer (de versterker heeft daarvoor zelfs een eigen spanningscircuit in petto).
Aan de voorzijde zijn alle functietoetsen en regelaars op een logische manier rond het fraaie en zeer uitgebreide display gegroepeerd. De bijgeleverde afstandbediening kan tegen een stootje en kan d.m.v. instelcodes ook voor vcr-apparatuur van andere merken worden gebruikt. De a.b. kent grofweg drie basisfuncties met hun eigen fijnmazige vertakkingen: als grafische interface in combinatie met het tv-scherm (vergelijkbaar met de werking van de pc-muis), voor de bediening van specifieke Kenwood-apparatuur en van videorecorders van andere merken. Handig is de macrofunctie: eenmaal ingesteld wordt de bediening van diverse componenten automatisch in de vastgelegde volgorde uitgevoerd.
De KR-V990D biedt het volledige arsenaal aan surround-mogelijkheden met uitzondering van THX: Dolby AC-3, Dolby Prologic en Dolby 3 Stereo, uiteraard aangevuld met de DSP (Digital Sound Processor) functie. Het FM/AM tunerdeel beschikt over RDS-EON. Kopiëren van analoge cassettes kan zowel van tape 1 naar tape 2 als omgekeerd. Ook videobanden kunnen moeiteloos worden gekopieerd. Het voert hier te ver om de vele mogelijkheden en functies hier in extenso weer te geven, maar u kunt ervan verzekerd zijn dat het apparaat alles aan boord heeft om u als 'klankregisseur' in staat te stellen een realistische huisbioscoop te creëren, zonder dat de vervorming u letterlijk om de oren vliegt. In het bijzonder de laagweergave is - in combinatie met een goede subwoofer - angstaanjagend realistisch.
Een geruisarme ventilator dient voor de noodzakelijke koeling. Daardoor is opstelling niet echt kritisch: het apparaat wordt in vol bedrijf niet meer dan handwarm.

Repeater

Kenwood levert er een 'repeater' (vertaal dat maar eens...) bij die met het eveneens bijgeleverde plakband op een geschikte plaats wordt vastgeplakt en die infrarood de a.b.-codes in drie richtingen uitstuurt. De repeater zendt de signalen uit die overeenkomen met de signalen van de a.b. van uw overige videoapparatuur, wat erop neerkomt dat alle functies van de aangesloten videoapparatuur - met de repeater als 'tussenstation' - met de bij deze receiver geleverde a.b. kunnen worden bediend. Dat maakt niet alleen de bediening veel overzichtelijker, maar u kunt bovendien het oerwoud aan afstandbedieningen voortaan gewoon opbergen in de kast.

Technische prestaties

Realistische en vervormingsvrije weergave lukt niet zonder een behoorlijke portie vermogen en dat geldt met name voor surround. U komt bij Kenwood niets tekort: gemeten bij 1 kHz en aan 8 Ohm krijgen we bij 20% onder clipping niveau voor stereo 2x145 W, surround front 2x 120 W, center 122 W, achter 2 x 60 W. Bij 80 W komt de totale vervorming niet hoger dan 0,004%.
De IEC-ruisafstanden zijn met 69 dB (phono) en 73 dB (lijn) niet spectaculair, maar dat is bij dit soort apparatuur eerder regel dan uitzondering door de grote hoeveelheid elektronica met daaraan inherent de toenemende kans op wederzijdse beïnvloeding. hoewel: de kanaalscheiding is uitstekend, de overspraak verwaarloosbaar gering. De lijningangen bieden voor de verandering nu eens 200 mV, wat al een hele verbetering is t.o.v. de gebruikelijke 100 mV. Het uitgangsniveau (pre-out) is 1 V; tape 200 mV. De receiver schakelt automatisch over naar de aan de digitale (coax)ingang aangeboden bemonsteringsfrequentie (32, 44,1 of 48 kHz).
Het FM-deel van de tuner levert zeer respectabele prestaties. Bruikbare gevoeligheid, spiegelonderdrukking, selectiviteit, ruisafstand en kanaalscheiding zijn zelfs goed genoeg om aansluiting op een buitenantenne te rechtvaardigen. Een schotel kan natuurlijk ook: de receiver is immers geschikt voor de ontvangst van digitale radiosignalen via een (losse!) digitale satellietontvanger. In verreweg de meeste gevallen zal het apparaat gewoon worden verbonden met de aansluitdoos van de Centrale Antenne Inrichting. Dáár zitten de beperkingen en niet in deze receiver! Het AM-deel is best redelijk bruikbaar, maar de ontvangstmogelijkheden en kwaliteit zijn met name sterk afhankelijk van het ontvangstgebied. Ook de uitgekiende plaatsing van de bijgeleverde binnenantenne voorkomt geen gefluit en getjilp, wat vooral in de avonduren, naarmate het aantal actieve zenders toeneemt, echt hinderlijk wordt. Sterke middengolfzenders komen overdag door de bank genomen uitstekend door.

Stereo en Surround Sound

Beoordelende op het klankkarakter in stereo-modus: open, transparant, gemakkelijk, met goed doortekend laag, goede transiëntverwerking en vrij van stoorgeluiden. In de surround-modus gaat uiteraard Dolby AC-3 met de zegepalm strijken en blijkt ook hier dat Dolby Surround Prologic qua klankkwaliteit en klankrealisme daarbij behoorlijk achterblijft. De digitale processor regelt de nagalmtijd en maakt van uw huiskamer naar believen een grote of een kleine bioscoop. Daarnaast kunnen drie verschillende 'effectniveau's' worden gekozen. Dergelijke toepassingen hangen echter ten nauwste samen met de manier waarop de geluidssporen op de laserdisc zijn samengesteld.

Conclusie

Deze combinatie van de Kenwood LVD-290 laserdisc-speler en KR-V990D receiver scoort hoog op het gebied van beeld- en geluidskwaliteit, gebruiksmogelijkheden en bedieningsgemak. Een apart compliment geldt de receiver die duidelijk uitsteekt boven het gemiddelde in dit métier. Een nadeel kán zijn dat de ld-speler uitsluitend is toegesneden op het NTSC-formaat. Bouw en afwerking lijken een zorgeloos bestaan tot ruim in de volgende eeuw niet in de weg te staan en het geheel ziet er best indrukwekkend uit. AC-3 is volgens Dolby Laboratories écht het laatste woord op het gebied van surround sound, maar daar hoop ik later nog eens apart op terug te komen. Als u over een Internet-aansluiting beschikt en in de opzet en de mogelijkheden van Dolby toepassingen bent geïnteresseerd kunt u veel wetenswaardigs vinden op de Web site van Dolby Laboratories: http://www.dolby.com.

Importeur: Kenwood Electronics Europe bv, Uithoorn (tel. 0297 540866)