Händel: Scherza infida (Ariodante)
Händel: Svegliatevi nel core (Giulio Cesare)
Mozart: Parto, parto (La clemenza di Tito)
Mozart: Symfonie nr. 35 in D, KV 385 (Haffner)
Berio: Quatro versioni originali della 'Ritirata notturna di Madrid' di Luigi Boccherini, sovrapposte et trascritte per orchestra
Bellini: Dopo l'oscuro nembo (Adelson e Salvini)
Rossini: Una voce poco fa (Il barbiere di Siviglia)
Respighi: Pini di Roma
R. Strauss: Morgen (Vier Lieder op. 27 nr. 4)
Joyce DiDonato (mezzosopraan), Rotterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Yannick Nézet-Séguin
Gehoord: 9 juni 2017, De Doelen, Rotterdam (herhaling 10 juni, 14.00 uur, tevens op Radio 4)

Het feest kan beginnen...

Het Rotterdams Philharmonisch (RPhO) bestaat honderd jaar en dat viel - toevallig of niet - samen met het afscheid van Yannick Nézet-Séguin als chef-dirigent van het jubilerende orkest. Reden genoeg dus voor een feestje dat zich zowel in als buiten de Doelen afspeelde, al moet er gelijk bij worden aangetekend dat het orkest zijn chef behoorlijk zal gaan missen. Want Yannick heeft niet alleen zijn eigen stempel gezet op de klankcultuur van het orkest, maar hij bleek ook een uitermate sociaal karakter te bezitten waarmee hij nooit goede sier maakte, maar waardoor hij wel veel gedaan kreeg. Een spontaan acterende musicus die uitsluitend fungeert als primus inter pares. Een stijl ook die uitstekend bij ons huidige tijdsbeeld past.

The place to be
Het feest begon in de middag op het tot een groot muziekpodium omgetoverd Schouwburgplein met een spetterend optreden door Banda, een uit het orkest gerekruteerd ensemble dat de talrijke bezoekers aan dit gratis toegankelijke evenement een spetterende show in petto had. Maar er was nog veel meer te beleven, zoals het Jong Trombone Collectief, het Rotterdams Junioren Orkest Codarts een optreden van een slagwerkgroep van de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR) en een heuse workshop bodypercussie door Martin Baai, percussionist bij het RPhO. En alsof dat nog niet genoeg was had de SKVR speciaal voor de jongste bezoekers een groot aantal percussie-instrumenten opgesteld waarvan met groot enthousiasme gebruik werd gemaakt. Maar ook 's avonds was het Schouwburgplein voor velen nog steeds the place to be, waar op grote schermen het jubileumconcert in de Grote Zaal van de Doelen kon worden gevolgd. Het weer was prachtig, de stemming uitstekend en de sfeer zoals die bij dit soort gelegenheden moet zijn: plezierig en ongedwongen, maar ook aandachtig.

Burgemeester Aboutaleb spelt Yannick Nézet-Séguin de Cultuurpenning op

Afscheid van de chef
Een jubileumfeestje zonder toespraken is natuurlijk not done en zeker niet als daar dan ook nog het afscheid van Yannick na tien jaar als chef-dirigent bij is betrokken. Die waren er dus ook, van orkestdirecteur George Wiegel, burgemeester Ahmed Aboutaleb (hij reikte Yannick bij deze gelegenheid Yannick de Cultuurpenning van de stad Rotterdam uit) en de voorzitter van de raad van toezicht van het orkest, Martin van Pernis. Enige zelfpromotie was daarbij zeker ook op zijn plaats, zoals ondermeer bleek uit de uitreiking van een kersverse cd-box, uitgebracht door Deutsche Grammophon, met op 6 cd's een luisterrijk overzicht van tien jaar RPhO met Yannick. Zoals er ook het aan het orkest gewijde jubileumboek was dat tijdens de pauze en na afloop van het concert zo te zien veel werd gekocht. De kersverse nieuwe directeur van de Doelen, Janneke Staarink (zij is de opvolgster van Gabriël Oostvogel en interim-directeur Erik Gerritsen) had voor het publiek nog een belangrijk nieuwtje in petto: de toekomstige inrichting van een heuse studio, waardoor live streaming van onder meer de concerten van het RPhO mogelijk wordt gemaakt, een ontwikkeling die in het huidige digitale medialandschap niet meer weg te denken valt. Voorafgaand aan het concert was er in de zaal nog een bondige videopresentatie over een eeuw RPhO, met in de pauze een documentaire over 10 jaar Yannick in Rotterdam.

"I will be forever in this family as an honorary conductor" (Foto Jan Fotograaf)

Stemmig begin
Het jubileumconcert (tevens rechtstreeks uitgezonden door Medici.tv) begon uitermate stemmig. Nadat de lichten waren gedoofd verschenen in langzame, stramme pas de musici achter elkaar op het podium (het leek daarbij enigszins op Haydns 'Afscheidssymfonie', maar nu in de omgekeerde volgorde!) onder zacht, meanderende klanken. Na dit voorspel voegden zij zich bij het zich gestaag ontwikkelende klanktapijt, met als laatsten de Amerikaanse mezzo Joyce DiDonato en uiteraard Yannick, die eveneens in 'slow motion' zijn vaste plek vóór het orkest opzocht, gevolgd voor Joyce, waarna het 'Scherza infida' uit Händels Ariodante het eigenlijke concert nu toch echt inluidde.

Fenomenaal
Ik heb jubileumconcerten meegemaakt waarbij het meer om het jubileum dan om het concert ging. Maar ook het omgekeerde: dat het concert meer indruk maakte dan het jubileum dat eromheen was geweven. Gisteravond was het echter gewoon perfect, wat zoveel wil zeggen dat de jubileumfestiviteiten niet uitmondden in een publicitaire balanceeract, maar in een fenomenaal concert dat bij menigeen nog lang in het geheugen zal blijven. Dat heeft alles te maken met de grootse kwaliteiten van het orkest, de bijna verzengende muzikale uitstraling van DiDonato en de zoals altijd charismatisch dirigerende Yannick, maar ook met het feit dat gisteravond gaandeweg een ware drie-eenheid werd gesmeed met zoveel expressieve grandeur dat het meer op een groots evenement dan op een concert leek. Het orkest zelf kon excelleren in drie pure orkestwerken: Mozarts Haffner-symfonie, een Boccherini-bewerking van Berio en als heuse uitsmijter, Respighi's 'Pini di Roma'. Wat daarbij ook nu weer opviel was de 'winst' die het orkest, zelfs na niemand minder dan Valery Gergiev als chef, nog heeft weten te boeken in termen van doorzichtigheid, samenspel en precisie. Wat overigens niet alleen met Yannick, maar ook met de in de loop der tijd nieuw toegetreden orkestleden verband houdt.

Joyce DiDonato in de Doelen (Foto Jan Fotograaf)

Klank en repertoire
Natuurlijk, het zijn geen grote verschillen (het zou eens wel zo moeten zijn!), maar dat maakt ze niet minder onmiskenbaar, en zeker voor de goed oplettende luisteraar (altijd het meest dankbare publiek). Maar het heeft zeker ook met Yannicks repertoirekeuze te maken, waardoor verschuivingen daarin wel degelijk gevolgen hebben gehad voor het klankbeeld als geheel. Zoals klank ook wordt bepaald door de wijze van repeteren en de (letterlijk!) speelruimte die het orkest door de dirigent wordt gegund.

Spanningsbogen
Wat ook opvalt is Yannicks vermogen om met zangers als het ware mee te ademen, de frasering in het orkest volmaakt samen te laten vallen met die van zijn solist, wat vooral in het legato zegenrijk uitpakt. Bovendien levert dat glansrijke spanningsbogen op die de vocale dramatiek subliem ondersteunen. Geen wonder dat een dirigent van dit 'vocale' formaat is aangetrokken om de Metropolitan Opera in New York van een nieuw elan te voorzien.

Joyce DiDonato in dialoog met de klarinettist Julien Hervé Foto Jan Fotograaf)

In de startblokken
Yannicks opvolger Lahav Shani (Tel Aviv, 1989) staat na een zeer succesvol verlopen 'proefspel' al stevig in de startblokken: met ingang van het komende concertseizoen neemt hij het chefstokje over. Daarmee lijkt een succesvol verlopen proces van ruim een decennium terug zich in zekere zin te herhalen: wederom treedt een jonge dirigent aan die zich ongetwijfeld nog enigszins zal laten kneden, maar vooral de kans krijgt zijn toch al aanzienlijke vleugels nog verder uit te slaan en in staat wordt gesteld om nieuwe panorama's te verkennen. Hopelijk kiest hij op termijn in zijn programmering, anders dan Yannick, ook het avontuur van het onbekende, het moderne en het eigentijdse, want daaraan is in Rotterdam zo langzamerhand een bijna schreeuwend gebrek ontstaan. Het Rotterdams Philharmonisch heeft zich tot een van de beste orkesten ontwikkeld, maar zich tegelijkertijd wel teveel in het conventionele repertoire genesteld, een incidenteel uitstapje (naar bijvoorbeeld werk van Willem Jeths) daargelaten.

Uitstekende basis
Misschien lukt het Shani om evenals Yannick na een bescheiden begin, internationaal grote triomfen te vieren en zelfs een prestigieus platencontract in de wacht te slepen (wat overigens ook goed is voor het orkest). Want wat zowel Gergiev als Nézet-Séguin ons heeft geleerd is dat Rotterdam een uitstekende basis vormt voor nog hoger reikende ambities. Om dan, als die eenmaal werkelijkheid zijn geworden, weer een nieuwe overstap te maken, om vervolgens weer regelmatig terug te keren naar waar het eens is begonnen. Dat deed Gergiev, dat zal Yannick doen en misschien heel veel later ook Shani. In zijn flitsende afscheidsspeech had Yannick het niet treffender kunnen zeggen: "I fell in love with this great orchestra and this great city. I will be forever in this family as an honorary conductor."

Foto Jan Fotograaf

Irritant
Een sterk punt van onverschillig welk orkest, welke solist of welke dirigent is de stilzwijgende communicatie met het publiek. Dat in de zaal wordt gevoeld dat er een 'verbinding' tot stand is gebracht. Niet constant, maar incidenteel, zo van die speciale momenten, waardoor het effect ervan des te groter lijkt. Niets is dan meer storend dan het doorbreken van dat fluïdum. Helaas gebeurt dat vaak, zoals ook gisteravond pal na de encore, het uiterst breekbaar gezongen én gespeelde 'Morgen' uit de Vier Lieder op. 27 van Richard Strauss. Vrijwel onmiddellijk nadat de bijna verstilde slotnoten uiteindelijk waren verklonken brak er een oorverdovend applaus los, in gang gezet door mensen die de pointe van het lied blijkbaar volkomen hadden gemist. Zoals het net zo irritant is en blijft dat er altijd weer mensen zijn die het einde van een concert nauwelijks kunnen afwachten en zo nodig al naar de garderobe moeten snellen. Het toont niet alleen een gebrek aan respect voor de podiumkunstenaars, maar ook voor het publiek dat wel het fatsoen heeft - en zeker in dit geval terecht - lang en uitbundig te applaudisseren. Gelukkig, het was slechts een geringe smet op een grandioze avond en een magistraal concert.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links