Een belangrijke gebeurtenis heeft zich, wonder boven wonder, in ons land aangediend: de opzet van een heus digitaal archief van een van de belangrijkste Nederlandse componisten: het Louis Andriessen Platform, toegespitst op diens levensloop, het volledige beeld- en geluidsmateriaal , de complete werkenlijst en wat er ongetwijfeld nog verder in het verschiet ligt. Een enorm project waar velen bij betrokken zijn of wellicht nog worden.

Van grote betekenis
Op onze site hoeven we het niet al te lang over deze zo bijzondere toondichter te hebben: vrijwel geen lezer immers die niet weet dat hij als de grootste Nederlandse componist na Sweelinck wordt beschouwd en ook internationaal van grote betekenis is geweest en ongetwijfeld zal blijven. Andriessen componeerde voor zowel grote als kleine ensembles, voor binnen en voor buiten, voor theater en concertzaal. Een korte maar veelzeggende documentaire, Andriessen on Andriessen, over zijn leven vindt u hier.

Louis Andriessen in 2018 (foto Marco Borggreve)

Laatste werk
Louis overleed op 1 juli 2021 in een verzorgingshuis in Weesp, nog geen maand na zijn tweeëntachtigste verjaardag. Hij liet een ontzagwekkend oeuvre na. In de laatste fase van zijn leven ging het componeren hem echter steeds moeilijker af. Zozeer zelfs dat voor zijn laatste opus, May, bedoeld als requiem voor Andriessens boezemvriend Frans Brüggen, naar het gedicht Mei van Herman Gorter, de hulp werd ingeroepen van zijn oud-leerling Martijn Padding om de instrumentatie te voltooien. Andriessen leed toen al aan de ziekte van Alzheimer.

Goede Maten
Gisteravond, 5 juni, was er in het Bimhuis een speciale avond, geheel gewijd aan twee componisten én vrienden die op die dag – bijna dan - werden geboren: Louis Andriessen (6 juni 1939 - 1 juli 2021) en Misha Mengelberg (5 juni 1935 - 3 maart 2017). De gekozen titel voor het programma had niet toepasselijker kunnen zijn: Goede Maten, verwijzend naar zowel hun onderlinge relatie als naar de muziek die zij componeerden.

Het Platform
Het initiatief tot de oprichting van het Louis Andriessen Platform hebben we te danken aan zowel zijn weduwe, de violiste Monica Germino, als aan de componist, publicist en vriend Elmer Schönberger. Daarnaast zijn er andere partijen bij betrokken, zoals DEN en Podiumkunst, die deel uitmaken van het met zorg samengestelde projectteam. Het gaat daarbij niet alleen om conservering van al het beschikbare materiaal, maar ook om de meest geschikte presentatie ervan op basis van thematische, verhaal- en tijdlijnen, met mede als doel het creëren van een permanente inspiratiebron voor uitvoering, (her)gebruik, (her)interpretatie en het opdoen van nieuwe ervaringen en ontdekkingen in het oeuvre van Andriessen.

Andriessen heeft als componist én docent een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de vaderlandse ensemblecultuur die ook ver buiten de eigen landsgrenzen bekendheid heeft gekregen. Dat is een van de redenen dat het Platform ook samenwerking zocht met de Stichting Misha Mengelberg en New Music Now en diens initiatiefnemer, het Nieuw Genootschap van Nederlandse Componisten (Nieuw Geneco), waar ruim 300 in Nederland wonende en werkende componisten bij zijn aangesloten.

Metadata
De inventarisatie van de verschillende bronnen vindt plaats aan de hand van een zogenaamd metadatamodel op basis waarvan de composities en producties zowel uniform kunnen worden geclassificeerd als gekoppeld.

Dit proces ging van start met de samenstelling van een complete werkenlijst, wat nauwelijks hindernissen opleverde dankzij Andriessen zelf, die al zijn composities zoveel mogelijk had bijgehouden in een groot kasboek uit de jaren vijftig. Verdere bronnen waren de Theater Encyclopedie en de Stichting Omroep Muziek, wat de namen, rollen en verdere relevante gegevens opleverde van al diegenen die ooit betrokken waren geweest bij concerten, theatervoorstellingen en opnamen, variërend van opdrachtgevers en uitvoerenden tot complete productieteams. Maar ook de vele premières konden op die manier in kaart worden gebracht, dit alles leidend tot een stortvloed aan metadata.

I in Archive - Identiteit en erfenis
Om het nog iets ingewikkelder te maken: naast het portfiolio fungeert het I in Archive als ‘onderlegger' voor de verdere uitwerking. Dit (digitale) archiefmodel brengt ordening in de historische gegevens van een cultuur-producerende instelling of maker. Dankzij het doelmatig organiseren van een dergelijk archief is er inzicht in de eigen geschiedenis en ontwikkeling. Daarnaast kunnen de aldus digitaal vastgelegde en gerubriceerde gegevens voor een breed publiek toegankelijk worden gemaakt. Het archief voor heden en toekomst doet daarmee recht aan de eigen artistieke identiteit en erfenis.

Dat geldt voor het Louis Andriessen Platform en voor zoveel andere instellingen: het op efficiënte en toegankelijke wijze samenbrengen van een van nature uiterst hybride aanbod van artistieke uitingen. Erfgoed dat kan blijven gedijen dankzij digitale vastlegging en opslag, maar ook – zoals het omschreven wordt – ‘het documenteren van de samenwerkingsprocessen in alle fases. Dit gaat van artistieke keuzes en creatie tot productie, uitvoering, marketing en media-aandacht en publieksrespons'. Dankzij dit rijke erfgoed kunnen nieuwe verhalen worden verteld over maker, gezelschap of context en aldus een breed publiek worden betrokken bij geschiedenis en werkwijze.

Om die identiteit het juiste profiel mee te geven kan de volgende indeling op dit gebied wonderen verrichten:

• • Portfolio: de complete reeks van geproduceerde/uitgevoerde werken en activiteiten, in verleden, heden, toekomst
  • Signature: de handtekening, de manier waarop gewerkt, gecreëerd, geproduceerd wordt, de eigen stijl, manieren van werken
  • Lineage: lange lijnen, de inspiratiebronnen, de artistieke tradities waarop voortgebouwd wordt, erfgoed en legacy. Maar ook de volgers die jij weer opleidt, schoolt, inspireert en beïnvloedt.

Het was deze indeling die voor het Louis Andriessen Platform primair in aanmerking kwam. Mirjam Zegers, coördinator van Curatorial Practices in Music bij ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Zwolle, tevens als curator en projectleidster verbonden aan het Louis Andriessen Platform, maar ook decennialang de persoonlijk assistente van de componist: ‘De driedeling maakt het eenvoudiger om inzicht te krijgen in de vele aspecten van iemands identiteit, in dit geval van Louis Andriessen. Nu we voor hem een platform willen ontwikkelen, is het essentieel dat we belangrijke bouwstenen op een rij zetten. Daar is dit model zeer geschikt voor. Vervolgens kun je bewuste keuzes gaan maken om specifieke onderdelen uit te werken. Ik heb een categorie ‘users' toegevoegd, omdat we ook de doelgroepen goed in kaart willen brengen.'

Omeka S
Effectief beheren en linken vormen zijn ook voor het Platform sleutelwoorden, aldus bijdragend aan zowel de (verdere) verspreiding van het werk van Louis Andriessen als de daardoor mogelijke interactie met andere archieven op basis van digitale gereedschappen vanuit het 'open source' principe.

'Open source' impliceert ook 'linked open data', het verbinden van podiumkunstcollecties en -archieven en waarvan iedereen gebruik kan maken. Het betreft de digitale methode voor het publiceren van gestructureerde gegevens, en wel zodanig dat deze beschikbaar kunnen worden gemaakt op het internet. Een generiek model dat niet alleen zijn diensten kan bewijzen ten behoeve van het Louis Andriessen Platform, maar ook kan dienen voor producties van andere kunstenaars.

RDA
Dan is er het metadatamodel dat inmiddels steeds meer op de voorgrond treedt: de RDA metadatastandaard (lees hier het rapport), dat door Podiumkunst.net werd 'geadopteerd' en waaruit een specifieke implementatie van dit model is ontwikkeld en aanbevolen aan alle deelnemers aan Podiumkunst.net.

RDA is een catalogiseringstandaard die voor bibliografische data veel wordt gebruik, maar ook goed toepasbaar is voor muziek en goed te vertalen is naar beschrijvende metadatastandaarden.

Er zijn vele vrij eenvoudige manieren om snel een website op te tuigen om er aan de (eerst) gedigitaliseerde archieven van Louis Andriessen plaats te bieden, maar geen enkele deskundige vindt dit een duurzame methode. Bovendien is er dan geen enkele aansluiting bij of koppeling met andere bronnen of data. Zonder een deugdelijk collectiebeheersysteem en een metadatastandaard is het slechts behelpen en dat wil niemand.

Manuscripten en bladmuziek
De Londense muziekuitgever van Louis Andriessen, Boosey & Hawkes, bezit de rechten van het merendeel van de gepubliceerde bladmuziek . Dan zijn er de manuscripten, die al in 2007 werden overgedragen aan de Paul Sacher Stichting in Basel, de instelling dat zich sinds jaar en dag heeft toegelegd op het conserveren van de 'serieuze' muziek uit de twintigste en eenentwintigste eeuw en die onder meer de archieven van Béla Bartók en Igor Stravinsky in beheer heeft.

Maar ook in ons land wordt zo het een en ander van het werk van Louis Andriessen bewaard, door onder andere de Stichting Omroep Muziek, het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, de muziekuitgeverij van Donemus en het Nederlands Muziekinstituut.

Het erfgoed van Louis Andriessen is uitermate divers, bestaande uit enorme stapels materiaal, waaronder een grote verzameling (deels door hem geannoteerde) boeken en geschriften, in bovendien een breed scala aan onderwerpen. Her zijn de 'open source' gereedschappen en 'linked open data' die het toegankelijk als duurzaam digitaal erfgoed, terwijl het niet in de laatste plaats een bijna tastbaar eerbetoon is aan de componist en schrijver Louis Andriessen, en aldus een bron van inspiratie voor de huidige en toekomstige generaties. Hier wordt dat op een heldere manier nog eens uitgelegd.

De bibliotheek van Louis Andriessen gesorteerd per compositie waarvoor hij de boeken gebruikte (foto Monica Germino)

Work in progress
Van het Papieren Gevaar, de verzamelde geschriften ((1917-1947) van Willem Pijper naar de digitale nalatenschap van Louis Andriessen is een reuzenstap die veel voorbereiding vraagt. Maar ook veel geld, zonder dat het resultaat op korte termijn zichtbaar wordt. Een feit is bovendien dat het financieren van de podiumkunsten zich uitsluitend concentreert op het uitvoerende muziekbedrijf. Ook de overheid laat in dat opzicht behoorlijk verstek gaan, wat ertoe heeft geleid dat particuliere fondsen dienden te worden geworven om het Platform überhaupt een gerede kans van slagen te geven. Daarnaast werd de hulp ingeroepen van twee instituten die veel ervaring hebben opgedaan met digitaliserings- en catalogiseringsprocessen: DEN en Podiumkunst.net.

Het is een trend: het werk van componisten voor een groot publiek ontsluiten. Op het internet zijn er voorbeelden te over van. Daar kan het Platform zich nu en niet zonder enige trots bij aansluiten of, afhankelijk van het desbetreffende domein, mee verbinden.

Op het Platform is intussen al het nodige te zien, zoals hieronder blijkt:

LOUIS

WERK

OVER ONS

Het is méér dan een mooi begin, maar er zal in de loop der tijd nog het nodige bijkomen. Work in progress dus. Work dat zich ook uitstekend leent om leven en werken van andere Nederlandse componisten op vergelijkbare wijze publiekelijk toegankelijk te maken.

Natuurlijk, over een aantal van hen zijn biografieën verschenen of zullen die nog verschijnen, maar het internet heeft, zoals uit het voorgaande blijkt, veel meer te bieden dan dat. Ook dit is om zeker naar uit te kijken!

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links