Tan Dun: Requiem for Nature

Candice Chung en Jiangfan Yong (sopraan), Hasibage (bas)
Laurens Symfonisch
Koninklijk Concertgebouworkest
Dirigent: Tan Dun
Foto's: © Marcel Molle
Westergasfabriek, Amsterdam 1 juli 2023

Tan Dun (foto © Holland Festival)

De Chinese componist Tan Dun is in Nederland geen onbekende. Ik kwam voor het eerst in aanraking met zijn muziek tijdens het Internationaal Filmfestival te Rotterdam van 2001 door de prachtige muziek in de film Crouching Tiger, Hidden Dragon. Daags na het zien van deze intrigerende film, rende ik naar de cd-winkel om de soundtrack mij eigen te maken. Deze muziek intrigeerde, want het was een effectieve mix van Chinese klanken met de Hollywood-achtige filmmuziek gespeeld door een symfonieorkest met solistische bijdragen van de cellist Yo-Yo Ma. De filmmuziek werd dat jaar terecht bekroond met een Oscar.

Niet lang daarna presenteerde Pierre Audi in 2003 bij De Nederlandse Opera (tegenwoordig De Nationale Opera) de Europese première van de opera Tea van deze Chinese componist. De opera fascineerde op een vergelijkbare manier als de soundtrack van de eerder aangehaalde film. Hierin speelde de componist al uitvoerig met alternatieve vormen van geluid, zoals knisperend papier en druppelend water. Dat laatste heeft hij ook tot in het extreme verwerkt in zijn bijdrage aan het Bach-jaar, waarin een viertal componisten een nieuwe passie schreven (Water Passion after St. Matthew). De opera in regie van Pierre Audi was een eclatant succes met een reprise als gevolg, waarna Audi in 2008 eveneens Tan Duns opera Marco Polo bracht.

In de tussentijd ging zijn vooralsnog laatste opera, The first Emperor, in 2006 bij de Metropolitan Opera in New York in première, met niemand minder dan Plácido Domingo in de hoofdrol. Dit werk had minder succes, met name doordat het te lang was, maar mogelijk ook omdat de torenhoge verwachtingen niet waargemaakt werden.

Sindsdien lijkt de componist wat minder actief op gebied van grote vocale werken, maar dat beeld werd gisteren doorbroken met de wereldpremière van zijn Requiem for Nature (deels gebaseerd op zijn eerder geschreven Buddha Passion) die het Koninklijk Concertgebouworkest gaf onder de leiding van de componist zelf. De uitvoering, die tevens fungeerde als slotvoorstelling van het Holland Festival, vond plaats in de Westergasfabriek, een locatie die een schril contrast vormt met de inhoud van het nieuwe Requiem. Pierre Audi was ook weer van de partij als creatief partner.

De anderhalf uur durende, zesdelige dodenmis, geschreven in opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest, staat namelijk in het teken van de verstoorde relatie tussen de mens en Moeder Aarde. De viertalige teksten (Engels, Kantonees, Mongools en Tibetaans), geschreven door Tan Dun zelf, geven een somber beeld van de mens die de Aarde aan het uitputten is. De muziek is echter allesbehalve somber. Over het algemeen is zij zeer toegankelijk, filmisch van aard. Veelvuldig doet zij mij dan ook denken aan zowel die van Crouching Tiger, Hidden Dragon en Tea. Wat dat betreft is dit Requiem een lang duurzaam leven beschoren, enkele momenten daargelaten.

Het eerste deel, 'Confession'', begint a capella met het uitstekend zingende Laurens Symfonisch (koor uit Rotterdam). Zacht, zoetgevooisd zet het op knappe wijze de toon van het werk, dat over het overgrote deel uit langzame passages bestaat, met imposante donkere koperakkoorden. Door de Chinees klinkende strijkersglissandi van het sterk spelende Concertgebouworkest wordt je in een klankbeeld getrokken dat geheel het 'eigen geluid' is van Tan Dun.

In het tweede deel wordt een Mongoolse bas geïntroduceerd die een monnik verpersoonlijkt. De Mongoolse zangkunst heb ik ooit leren kennen via Yo-Yo Ma, die in 1999 samen met Mongoolse bassen concerteerde. Deze zeer laag zingende bassen beheersen veelal de techniek om boventonen voort te brengen die rondzingen. Ook hier, met name in het tweede deel, produceert de bas Hasibagen indrukwekkende boventonen.

Het werd kort onderbroken, omdat het licht boven het orkest (de peertjes van Pierre Audi die we nog wel kennen uit eerder werk van hem, zoals de Ring) opeens uitging, wat echter niet de bedoeling bleek. Tan Dun slaat af en vangt, nadat het licht er weer was, aan bij “2 maten voor F”. De musici gaan op dat moment door alsof de muziek niet onderbroken was! Een mooi staaltje van hoe professioneel iedereen is in het orkest.

Het derde deel was een hartverscheurende monoloog van 'Het hert van de negen kleuren'. De Kantonese sopraan Candice Chung vertolkte het hert dat in eerste instantie de mensen weet te ontvluchten, maar uiteindelijk zijn leven moet bekopen met de dood. Zeer indrukwekkende muziek en zeer indrukwekkend gezongen.

Langzaam wordt de muziek wel grimmiger en pessimistischer, vanaf het vierde deel ('Black Air'). Daarin bespeelt de Chinese Han Yan de pipa, een Chinees snaarinstrument, samen met de Mongoolse Hasibagen die de 'paardenkopviool' bespeelt. In het vijfde deel, 'Fire Sea', wordt de muziek dramatischer, met de ongekend hoog zingende Tibetaanse sopraan Jiangfan Yong die met een goede 'belt'-techniek haar partij ten gehore brengt. Het orkest mag vervolgens ook echt helemaal uitpakken. Het slotdeel, 'Tears of Nature', is naar het einde toe uiteindelijk ingetogener, maar daarvóór pakte de componist nog één keer groots uit.

Het publiek was getuige van een historische gebeurtenis. Onder toeziend oog van onze voormalige koningin was er terecht veel bijval voor de uitvoerenden. Het werk is zeer de moeite en erg toegankelijk voor de luisteraar. De context is uiteraard zeer actueel en daarmee verdient het zeer zeker een grote zegentocht in de muziekwereld. Los van de sterke muziek en daarmee het potentieel, maak ik mij wel zorgen om de duurzaamheid van het werk, aangezien hij veel vraagt van met name zijn solisten, wat toekomstige uitvoeringen extreem lastig zal maken. Vindt maar eens een Mongoolse bas die de techniek beheerst van het produceren van boventonen!

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links