Monteverdi: Maria-vespers
La Tempête o.l.v. Simon-Pierre Bestion
28 aug. 2023, TivoliVredenburg, Utrecht

Euripides: Hecuba
Dialogos
28 aug. 2023, TivoliVredenburg, Utrecht

Colors
La Tempête o.l.v. Simon-Pierre Bestion
30 aug. 2023, TivoliVredenburg, Utrecht

Na de openingsavond van het Festival Oude Muziek in TivoliVredenburg met de theatrale reconstructie van de begrafenisceremonie van Karel de Vijfde (klik hier voor mijn recensie) trad La Tempête, het Artists in Residence ensemble, voor de tweede keer aan in de Grote Zaal van Tivoli/Vredenburg met dit keer een geënsceneerde versie van Monteverdi's Maria-vespers, waarin de vele mogelijkheden die de zaal ook wat dit betreft bood optimaal werden benut.

Klik hier voor grotere afbeelding

Zoals ze het vier jaar geleden al op cd lieten horen, nodigen net als de muziek uit de tijd van Karel V ook Monteverdi's Vespers uit om te worden vermengd met allerlei andere Mediterrane muziek. En ja, het Venetië, waar Monteverdi misschien nooit de hele Vespers zoals we die kennen als geheel uitvoerde, was een havenstad waar de hele Middellandse Zee commercieel, cultureel en etnisch samenvloeide.
Dus wisselde La Tempête de delen uit Monteverdi's muziek af met veel ‘volkser' religieuze muziek: ‘primitief-polyfone' faux-bourdon-stukken uit de Provence en ‘authentiek' gregoriaans uit de tijd dat die nog niet was gladgestreken. Ik heb de cd-opname van de Vespers door dit ensemble altijd geweldig gevonden. Geen zangers die er individueel enorm uitsprongen, zoals Montserrat Figuerras bij Jordi Savall, maar wel hecht ensemblewerk, door tóch individuele stemmen.
Dat was nu ook het geval. Sopraan Amélie Raison, die twee dagen later zou soleren in het afscheidsproject van La Tempête, Colors, vormde een prachtig duo met de mezzo Brenda Poupard. Bij de Karel V-manifestatie en ook nu weer schitterde de fenomenale non -belcanto. bijna viriel zingende, lage vrouwelijk alt Eugénie de Mey.

Ook al is het de San Marco niet (vergelijk de muzikaal overigens wat vlakke videoregistratie van de Vespers onder John Eliot Gardiner die optimaal gebruik maakt van de mogelijkheden van de kolossale basiliek), net als bij de Karel V begrafenisvoorstelling twee dagen ervoor bood TivoliVredenburg veel mogelijkheden om koren, solisten en instrumentgroepen overal in de zaal verspreid op te stellen.
Toch hield men zich in vergelijking met ‘Larmes de Resurrection', twee jaar geleden in de Utrechtse Jacobikerk, en het begrafenisritueel voor Karel V van twee dagen geleden bij deze Vespers theatraal wat in.
Hier en daar flakkerden lampjes om de indruk van brandende kaarsen te wekken, werd er een baar rondgedragen overdekt met guirlandes van witte bloemen, en vervolgens midden op het podium neergezet, met daarop – vanwege brandgevaar – grote elektrische kaarsen erop; al werd dat dan misschien juist weer wat teveel van het goede. En de reidansjes van het koor rond de baar waren echt een beetje kitscherig.
Misschien was het de bedoeling dat op dat moment aan Botticelli's ‘La Primavera' werd gedacht, of voor mijn part aan Ari Asters horrorfilm ‘Midsommar'? Maar dan had het gecontroleerder en eleganter, in ieder geval expressiever moeten worden gedaan.Verder waren sommige inzetten verre van spatgelijk als de instrument- en zangersgroepen wat verder uit elkaar stonden.

Maar ik werd misschien ook wel afgeleid door nog andere gedachten, die niets met de uitvoerenden te maken hadden, maar wel met de aard van het werk zelf. Ik was tijdens het concert nog steeds onder de indruk van het optreden dat ik ervoor had gezien: Euripides' ‘Hecuba' door een Kroatisch ensemble. Één van de mooiste producties van het festival van dit jaar en tevens een van de mooiste theatervoorstellingen tot nu toe.
Eén zangeres (festival co-curator Katarina Livljanic) die Hecuba speelde, één zanger, Francisco Mañalich, die Hecuba's zoon en dochter uitbeeldde, én de moordenaar van de zoon, naast een kwintet van traditionele Kroatische ‘kantidari'-zangers die het Griekse koor vertolkten en met als begeleiding twee musici op traditionele Kroatische en moderne instrumenten. We hoorden niet alleen typisch Kroatische polyfonie, maar ook muziek van een van de Venetiaanse wegbereiders van Monteverdi: Claudio Merulo. Een leeg toneel, heel indringend gedaan.

In deze voorstelling kwam zo ontroerend mooi naar voren hoeveel compassie Euripides en zijn protagonisten hadden met de overwonnenen in een oorlog. Wat we al vonden bij Homerus en ook bijvoorbeeld in Aeschylos' ‘De Perzen'. Dat zulke compassie ten enenmale ontbreekt in bijna welk bijbelverhaal ook (behalve vluchtig in ‘Heb uw vijanden lief' en ‘Je andere wang toekeren'). Behoorlijk wat teksten in de Maria-vespers zijn wat dit betreft zelfs nogal bloeddorstig. Neem het tweede stuk al, het ‘Dixit Dominus', Psalm 110, met zinsneden als ‘Neem plaats aan mijn rechterhand, Ik maak van je vijanden een bank voor je voeten.'
De vertaling van Hecuba was van de vader van het Europese humanisme, Erasmus, en vanuit het Latijn verder vertaald in het Italiaans en het Kroatisch door respectievelijk de Renaissance-dichters Lodovico Dolce in Venetië, op wie Merulo zijn muziek had gebaseerd, en Marin Držic in Dubrovnik.

Voor hun afscheid van het festival kreeg La Tempête de beschikking over Cloud 9, normaliter de kleine zaal van TivoliVredenburg's voor jazz pop. En dat was niet heel vreemd, want onder de naam Colors presenteerden leden van het ensemble verjazzde Renaissance-muziek, met artistiek leider Simon-Pierre Bestion zelf op piano en synthesizer. Verder was er één zangstem, die van sopraan Amélie Raison, die ook in de Mariavespers was opgevallen, en voorts een blazerskwartet op uiteenlopende instrumenten, van klarinet en basklarinet via ney en duduk naar zink en renaissancefagot, en een drummer.

Het procedé was min of meer het omgekeerd van dat van de pioniers in de spraakmakende fusie tussen Renaissance-polyfonie en jazz: het Hilliard Ensemble indertijd samen met saxofonist Jan Garbarek. Daar waren de zangstemmen meervoudig en soleerde de saxofoon eromheen. De specifieke harmonieën van componisten als Perotin, Josquin, Taverner, Hayne van Ghizeghem, Alexander Agricola en Tye bieden in blazersvorm een uitermate vruchtbare aanvulling op het harmonisch repertoire van de jazz. Misschien is het de moeite waard om te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om met meer dan één zanger te werken, hoewel met meer stemmen tegelijkertijd wat minder makkelijk kan worden geïmproviseerd. Maar de Renaissance-muziek had juist een heel stelsel van regels om dat toch te kunnen.

Aan het eind bedankte Simon-Pierre Bestion het festival voor het gastheerschap, maar ook een aantal peetvaders en geestverwanten, onder meer Marcel Peres (fijn, terecht), Giovanni Antonini van Il Giardino Armonico en ongeveer tijdgenoot Björn Schmelzer van Graindelavoix

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links