Het was zowat op alle nieuwskanalen in binnen- en buitenland: Sir Paul McCartney had naar eigen zeggen Artificial Intelligence, afgekort AI (Kunstmatige Intelligentie), als hulpmiddel gebruikt voor wat hij noemde ‘the final Beatles record'.

Een van de eerste berichten hierover verscheen onlangs op BBC Radio 4: dat de stem van John Lennon kunstmatig was ‘losgeweekt' van een oude demo opdat een daarop een nogal gebrekkig vastgelegde song alsnog kon worden gereconstrueerd en gecompleteerd. Waarschijnlijk betreft het een uit 1978 daterende compositie van John Lennon: ‘Now And Then', maar we weten het pas zeker als het album volgend jaar wordt uitgebracht.

De demo was niet uit de lucht komen vallen: McCartney kreeg het van Lennons weduwe Yoko Ono, op een cassettebandje met het opschrift ‘For Paul', met daarop meerdere songs die Lennon kort voor zijn dood in 1980 had samengesteld en opgenomen.

Goed bruikbaar bleek het bandje helaas niet. De geluidskwaliteit bleek allerbelabberdst, de tracks merendeels vastgelegd met een draagbare radio van slechte kwaliteit, door Lennon zelf aan de vleugel in zijn, bepaald niet vrij van stoorgeluiden, New Yorkse appartement.

Producer en singer-songwriter Jeff Lynne had al eerder twee songs op de cassette aan een digitale ‘schoonmaakbeurt' onderworpen: ‘Free As A Bird' en ‘Real Love'. Ze werden in respectievelijk 1995 en 1996 uitgebracht als het eerste ‘nieuwe' materiaal sinds een kwarteeuw.

Een poging om ‘Now And Then' een soortgelijk proces te laten ondergaan liep echter al snel haakstuk. Lynne: "It was one day - one afternoon, really - messing with it. The song had a chorus but is almost totally lacking in verses. We did the backing track, a rough go that we really didn't finish."

Later zou George Harrison er zich ook over buigen, maar hij vond de geluidskwaliteit van Lennons stembijdrage ronduit ‘rubbish'. McCartney zag dat iets anders, zo vertelde hij aan Q Magazine: de song had weliswaar geen goede titel meegekregen en er moest zeker aan de klank worden gewerkt, maar de tekst was prachtig en het was wel Lennon die zong. Maar omdat Harrison er niks in zag werd het project alsnog afgeblazen: “The Beatles being a democracy we didn't do it,” aldus McCartney.

In 2009 verscheen op een bootleg-cd alsnog een nieuwe versie van Lennons demo, ditmaal zonder het irritant zoemende bijgeluid (van een airco of iets anders) afkomstig uit Lennons appartement. Wat niet wegnam dat in de jaren daarna McCartney het plan niet had opgegeven om de song alsnog te voltooien. In een in 2012 door BBC 4 uitgezonden en aan Jeff Lynne gewijde documentaire liet de daarin optredende McCartney er geen twijfel over bestaan: "That one's still lingering around, So I'm going to nick in with Jeff and do it. Finish it, one of these days." Dat bleek evenwel gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Totdat...Kunstmatige Intelligentie zich als nieuwe 'verworvenheid' aandiende, waarvan het begin teruggaat naar de filmdocumentarie 'The Beatles: Get Back' uit 2021, geregisseerd en geproduceerd door Peter Jackson, met daarin centraal de productie van het Beatles-album 'Let it be' uit 1970, waarbij grotendeels gebruik werd gemaakt van tot dan onaangeroerd gebleven 'footage' en geluidsmateriaal dat oorspronkelijk bestemd was geweest voor de in dat jaar gemaakte documentaire van het album 'Let It Be' van de hand van Michael Lindsay-Hogg, met als co-producers McCartney, Ringo Starr, Yoko Ono en Olivia Harrison. De speellengte was maar liefst bijna acht uur, verdeeld over drie episodes, ieder met een tijdsduur tussen twee en drie uur, ieder ongeveer een gehele week beslaande, dus in totaal drie weken studiotijd. De film kreeg als miniserie allerwegen de nodige media-aandacht en verscheen later, op 12 juli 2022, tevens op dvd en blu-ray. De kritieken waren zowel lovend door het onverbloemd getoonde creatieve proces ('Get Back') als deels afwijzend: té lang en met té veel nadruk op de behoorlijke spanningen onderling binnen de groep.

Maar terug naar 'Get Back', waarin we kennismaken met de bekende componist, dialoog- en geluidsbewerker Emile de la Rey, in het dagelijks leven danig in de weer met computers die hij voor dit project met behulp van uitgekiende software zo heeft 'geïnstrueerd' dat deze zowel de individuele stemmen van The Beatles weten te herkennen als ze ook te scheiden van niet alleen allerlei storende achtergrondgeluiden, maar ook van hun eigen instrumenten.
Het is ditzelfde proces dat McCartney in staat stelde om als het ware in duet te gaan met Lennon.

Dankzij AI slaagde dezelfde Peter Jackson erin om van een - zoals McCartney het uitdrukte - 'ropey bit' cassetteband Lennons stem te 'bevrijden'. McCartney: "We had John's voice and a piano and he could separate them with AI. They tell the machine, That's the voice. his is a guitar. Lose the guitar. So when we came to to make what will be the last Beatles' record, it was a demo that John had and we were able to take John's voice and get it pure through this AI. Then we can mix the record, as you would normally do. So it gives you some sort of leeway." Om er vervolgens aan toe te voegen: "I'm not on the internet that much but people will say to me, 'Oh, yeah, there's a track where John's singing one of my songs', and it's just AI, you know?" Voor McCartney een reden tot zorg, en niet alleen voor hem.

Want hoe zou de toekomst wat dit betreft eruit kunnen gaan zien? Hoe zeker kunnen we er straks nog van zijn dat er - zelfs projectmatig - achteraf niet is gemanipuleerd? Eeen zorg overigens die zich al openbaarde toen het digitale tijdperk zijn intrede deed. Daarover hebben we op onze site al eerder bericht. Maar nu is er dan nóg een zorg bijgekomen: dat het niet meer is wat het lijkt of zoals het wordt voorgewend. Dat AI een min of meer dominante rol heeft gespeeld bij de totstandkoming van bijvoorbeeld een eigentijdse compositie, maar ook in de meest uiteenlopende bewerkingen van bestaande muziek. Dat melodie, harmonie, ritmiek, instrumentatie enzovoort danig door de AI-wringer zijn gehaald, het aandeel van de componist (of arrangeur) (veel) minder is dan verondersteld, zo niet zelfs afwezig (omdat er door de doelbewust over wordt gezwegen). In een vraaggesprek dat ik in april 2011, toen AI in nog geen velden of wegen te bekennen was, met de Nederlandse componist Otto Ketting had, zei hij onder meer het volgende:

'Ik denk dat ik een uitstervend beroep heb. Ik componeer nog met de hand, met potlood en papier, maar dat schijnt vrijwel niemand nog te doen. De computer heeft ook in het componeren zijn intrede gedaan en dat zie je ook gelijk. Ik krijg vaak nieuwe stukken onder ogen en dan valt het meteen op: weer iemand die op een keyboardje heeft zitten prutsen, niet of nauwelijks goed noten kan lezen en vanuit dat hulpmiddel – want meer is het niet - gelijk door het computerprogramma de vertaalslag heeft laten maken naar het notenschrift. Getob dat de fantasie al bij voorbaat doodt. Dat zijn lieden zonder enige fantasie, zonder voorstellingsvermogen en met geen enkel idee van een goed uitgewerkte partituur. Daar komt dan nog bij dat er vaak wordt gedacht dat wat er uit die computer komt in de praktijk ook mogelijk is, gespeeld kan worden. Toen ik nog compositieles gaf kwam ik ze herhaaldelijk tegen: leerlingen die iets hadden bedacht en echt dachten dat het in dat tempo door zo’n twintig musici kon worden gespeeld.
Het lijkt wel alsof ik hier op jonge componisten zit te schelden, maar er is een keerzijde. Ik herinner me een opmerking van Jan Zekveld die tegen mij zei dat het erop leek dat jonge componisten niet meer voor orkest konden schrijven. Waarop ik zei: “maar welk orkest wil het dan nog spelen?”'

Een uitstekende samenvatting lijkt mij van een uitermate naargeestige ontwikkeling die nog veel verder gaat dan dat en die we al geruime tijd van de fotografie kennen: dat het beeld dat ons wordt voorgehouden niet 'echt' is. Dat er veel meer aan de hand is dan de misschien noodzakelijke kleurcorrectie.

Moeten we twijfelen aan de toekomstige invloed van AI in de muziek? Geen seconde. In Brussel en Washington DC wordt inmiddels driftig nagedacht over het instellen van mogelijke waarborgen en beperkingen, maar wat het aandeel van AI in de creatieve sector betreft zal dit weinig tot geen soelaas bieden. AI zal haar invloed doen gelden in alle denkbare kunstsectoren, zowel aan de creatieve als aan de uitvoerende kant. Wat is dan nog 'echt' en wat niet? We mogen ons dus terecht nu al zorgen baren, terwijl AI pas in de kinderschoenen staat.

________________
Voor een nadere uitleg van AI: klik hier.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links